مهاجرت از روستا به شهر تحت تاثیر عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی فقط جابه جایی یک جمعیت نیست بلکه دور شدن از آبادی و آبادانی است.

روند پرشتاب مهاجرت روستاییان استان مرزی خراسان جنوبی که از حدود سال ۱۳۸۵ آغاز شد به دلیل عوامل مختلف از جمله خشکسالی های ۱۹ ساله، کم آبی ناشی از آن و نبود شغل مناسب و درآمدزا همچنان ادامه دارد.
خشکسالی های متوالی، کاهش درآمد روستاییان، نبود اشتغال و تمایل خانواده های روستایی برای برخورداری از رفاه بیشتر در چند سال اخیر منجر به مهاجرت بی رویه اهالی روستا به شهرهای بزرگتر شده به طوری که بنابر آمار موجود در سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان جنوبی تاکنون از مجموع سه هزار و ۵۶۰ آبادی استان، یکهزار و ۷۷۹ روستا به علت خشکسالی در ۱۰ سال اخیر خالی از سکنه شده است.
به گفته کارشناسان اجتماعی، کم آبی عامل اصلی مهاجرت روستاییان خراسان جنوبی به شهرها است به طوری که ۳۰ درصد روستاییان استان در بیش از ۴۸۰ روستا چشم به راه تانکرهای آبرسانی هستند که نیاز است با توجه به کم آبی شدید در روستاها دولت برای حل این مشکل، طرح های ضربتی اجرا کند و طرح های آبرسانی پایدار به روستاها هرچه سریعتر تکمیل و عملیاتی شود.
نبود اشتغال یکی دیگر از علل مهاجرت روستاییان استان است که نیاز است مشاغلی با نیاز آبی کم از جمله صنایع دستی در روستاها راه اندازی و محصولات تولیدی روستاییان به دلیل نبود بازار فروش توسط دولت حمایت شود.
تحلیلگران اجتماعی بر این باورند که حاشیه نشینی به عنوان یکی از بارزترین پیامدهای مهاجرت بی رویه به شهرها می تواند زمینه ای برای بروز آسیب های مختلف اجتماعی و باعث ایجاد طیف وسیعی از ناهنجاری ها بر پیکر زندگی شهرنشینی شود.
به دلیل همین مهاجرت جمعیت بیش از ۴۰ تا ۵۰ هزار نفری در روستاهای اطراف بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی ساکن هستند که این روستاها به دلیل گسترش جمعیت در چند سال اخیر دچار مشکلات حاد پایه‌ای و سنگینی شده اند و اگر امروز مسئولان برای آن چاره‌ای نیندیشند در آینده نه چندان دور کنترل و حل این معضلات از دست آنان خارج خواهد بود.

** تخلیه ۲۵۷ روستا و آبادی نهبندان
معاون برنامه ریزی و هماهنگی امور عمرانی فرماندار نهبندان به خبرنگار ایرنا گفت: براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان به دلیل مهاجرت ۶ هزار نفر کاهش یافته است.
علیرضا صادقی افزود: ۵۴۴ روستا و آبادی در این شهرستان وجود دارد که براثر خشکسالی های چندین ساله ۲۵۷ روستا و آبادی خالی از سکنه شده است.
وی گفت: بر اثر خشکسالی و کم آبی جمعیت روستاهای این شهرستان مرزی به شدت کاهش یافته به گونه ای در برخی روستاها تنها افراد سالخورده ماندگار هستند که توان مهاجرت نداشته اند.
معاون فرماندار نهبندان بیان کرد: خشکسالی های ۱۹ ساله چنان ضربات سنگینی را به روستاییان، کشاورزان و دامداران منطقه وارد کرده که با ارائه خدمات مطلوب از سوی دولت در کوتاه مدت جبران نمی شود.
وی اظهار داشت: ۴۰ درصد قنوات نهبندان خشک شده و میزان آبدهی سایر قنوات به یک سوم کاهش یافته است، همچنین ۳۵ درصد جمعیت دام شهرستان کاهش یافته و تعدادی زیادی از دامداران و کشاورزان مجبور به مهاجرت اجباری و حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ شده اند.
صادقی گفت: سال زراعی گذشته فقط ۲۳ میلیمتر بارندگی در شهرستان نهبندان داشته ایم که کمبود و نبود آب و گرانی علوفه امان دامداران را بریده است.
وی با تاکید بر اینکه با ادامه روند خشکسالی ها موج جدیدی از مهاجرت روستاییان را خواهیم داشت اضافه کرد: کم آبی و کاهش سطح درآمد علت اصلی مهاجرت روستاییان شهرستان است و تیغ خشکسالی هر سال برنده تر شده و خسارت های هنگفتی را به مردم منطقه وارد می کند.

** خشکسالی ۵۰ درصد روستاییان را مجبور به مهاجرت کرد
نماینده مردم بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: خراسان جنوبی با خشکسالی های ۱۹ ساله دست و پنجه نرم می کند و هر سال ضربات خشکسالی بر پیکره این استان محروم شدت می گیرد.
حجت الاسلام سید محمدباقر عبادی عنوان کرد: هم اکنون بیش از ۴۸۰ روستای خراسان جنوبی با تانکر آبرسانی می شود که گاهی تاخیر آنها روستاییان را دچار مشکل می کند، شرکت آب و فاضلاب روستایی استان فقط آب شرب را حمل می کند در صورتی که اهالی روستا برای تامین آب دام و کشاورزی خود نیز با بحران جدی مواجه هستند.
وی افزود: در برخی روستاهای خراسان جنوبی به دلیل کاهش سطح درآمد بر اثر خشکسالی مردم تنها با یارانه پرداختی دولت امرار معاش می کنند.
عبادی با تاکید بر اینکه در چند سال اخیر مهاجرت روستاییان خراسان جنوبی بر اثر خشکسالی شدت گرفته است گفت: در برخی روستاها تنها افراد مسن و افرادی که توان اقتصادی ندارند، باقی مانده اند و هر کس که توان داشته به هر طریقی اقدام به مهاجرت کرده است.
وی ادامه داد: به صورت میانگین بر اثر خشکسالی های ۱۹ سال بیش از ۵۰ درصد روستاییان استان مهاجرت کرده اند که مهاجرت آنان به حاشیه شهرهای بزرگتر هزینه های فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و اقتصادی بر دوش دولت گذاشته است.
نماینده مردم بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی گفت: مهاجرت از روستا هزینه های سنگینی را برای امنیت مرزها روی دست دولت بر جا گذاشته چرا که دولت مجبور است امنیت مرزها استان را با افزایش نیروهای نظامی و انتظامی تامین کند.
حجت الاسلام عبادی گفت: فرد روستایی که اقدام به مهاجرت کرده دیگر برگشت دوباره آن به روستا بسیار دشوار و حتی ناممکن است و علل اصلی مهاجرت روستاییان کم آبی است که درخواست آنان از دولت تامین آب به عنوان نخستین نیاز معیشتی هر انسان است.
وی با تاکید بر اینکه دولت باید برای نگهداشت جمعیت در روستاها جدی تر از گذشته وارد عمل شود افزود: آبرسانی با تانکر نیاز آبی روستاییان را تامین نمی کند و دولت باید برای آبرسانی پایدار به روستاها طرح های ضربتی اجرا کند.

**مهاجرت در خراسان جنوبی شدیدتر از سایر استان ها
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی نیز گفت: براساس سرشماری سال ۱۳۹۰، از مجموع سه هزار و ۵۶۰ آبادی خراسان جنوبی، یکهزار و ۷۷۹ روستای استان به علت خشکسالی ها خالی از سکنه شده است.
عالیه خواجوی افزود: خشکسالی،‌ کم‌آبی و بیکاری از مهمترین دلایل مهاجرت روستاییان به کلانشهرها است و مهاجرت از روستاهای خراسان جنوبی بسیار شدیدتر از سایر استان های کشور است.
وی با بیان اینکه شغل اکثر روستاییان خراسان جنوبی کشاورزی و دامداری است اضافه کرد: متاسفانه خشکسالی های چندین ساله به شدت دامداری و کشاورزی استان را تحت شعاع قرار داده و موضوع بیکاری در روستاهای استان تشدید شده است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی گفت: کم آبی و نبود اشتغال علت اصلی مهاجرت روستاییان استان است و در چند سال اخیر بیشترین مهاجرت از روستاهای شهرستان های مرزی خراسان جنوبی صورت گرفته است.
وی اضافه کرد: روستاییان نقش مهمی در امنیت مرزها دارند که مهاجرت آنان امنیت استان مرزی خراسان جنوبی را خدشه دار می کند.
خواجوی کم آبی را مهمترین مشکل روستاهای استان ذکر کرد و گفت: براثر خشکسالی ها ۴۹۰ روستای استان با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می کنند و هر روز چشم به راه تانکرهای آبرسانی هستند.
وی با اشاره به اینکه در سال جاری ۱۵۴ میلیارد تومان تسهیلات به روستاییان خراسان جنوبی پرداخت شد گفت: از این مبلغ ۱۰۳ میلیارد تومان از محل تسهیلات اشتغال پایدار روستایی و عشایری با پیش بینی ایجاد سه هزار فرصت شغلی پرداخت شده است.
وی بیان کرد: همچنین از محل تفاهم نامه منعقد شده بین معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری با بانک های عامل از جمله بانک سینا، بانک پارسیان، صندوق کارآفرینی امید، بانک کشاورزی و پست بانک ۵۱ میلیارد تومان تسهیلات اشتغالزایی به روستاییان پرداخت شد.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی گفت: از این محل ۸۷ میلیارد تومان تسهیلات به استان اختصاص یافته که بقیه تسهیلات در حال پرداخت است.
وی افزود: خراسان جنوبی رتبه هفتم پرداخت وام اشتغال روستایی را در کشور دارد و با پرداخت این تسهیلات گام مهمی در راستای حل مشکل بیکاری روستاییان برداشته شده است.

** کم آبی و بیکاری عامل مهاجرت
دهیار روستای گیت شهرستان درمیان هم به خبرنگار ایرنا گفت: در چند سال اخیر تعداد زیادی از اهالی این روستا به شهر مشهد مهاجرت کرده اند که بیشتر اهالی ساکن روستا بالای ۶۰ سال سن دارند و تنها افراد انگشت شماری افراد جوان در روستای زندگی می کنند.
احمدرضا رضایی افزود: ۲ سال گذشته بیش از ۱۵ خانوار این روستا مهاجرت کرده اند و تمامی جوانان روستا بعد از ازدواج مهاجرت می کنند و کسی در روستا نمی ماند.
وی بیان کرد: کم آبی و خشکسالی علت اصلی مهاجرت روستاییان است، آب شرب مردم روستا با تانکر حمل می شود و آب قنات روستا به شدت کاهش یافته و رو به خشک شدن است.
دهیار گیت گفت: ۶ سال بعد از ازدواجم در روستا ماندگار بودم اما پنج سالی می شود که به بیرجند مهاجرت کرده ام و تنها ایام پایان هفته برای رسیدگی به امور دهیاری به روستا می روم.
استان مرزی خراسان جنوبی ۱۱ شهرستان دارد و سومین استان پهناور ایران بعد از سیستان و بلوچستان و کرمان است.
گزارش: حکیمه مصطفایی