گمانه‌زنی به‌منظور لایه‌نگاری محوطه کله کوب آیسک در خرداد ماه ۱۳۹۷ با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و پژوهشکده باستان‌شناسی به شماره ۹۷۵۳۱۲۸۵ مورخ ۱۵/۲/۹۷ از تاریخ ۱/۳/۹۷ لغایت ۳۱/۳/۹۷ به سرپرستی جناب آقای دکتر محمد حسین عزیزی خرانقی از تاریخ ۲/۳/۱۳۹۷ آغاز شده است. به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی هدف این کاوش لایه‌نگاری و ارائه گاهنگاری نسبی و مطلق محوطه کله کوب و شناسایی توالی فرهنگی استقرارهای پیش‌ازتاریخی این محوطه است.
سید احمد برآبادی مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل خراسان جنوبی گفت بدین منظور دو گمانه به ابعاد ۲×۲ متر در بخش مرکزی محوطه در کنار گمانه‌های کاوش شده قبلی، مورد حفاری قرار گرفته است. با توجه به موقعیت مکانی کله کوب که بر لبه سه مخروط افکنه بسیار فعال قرار است، نرخ رسوب‌گذاری در دشت بسیار بالاست و به همین دلیل بر روی محوطه بین یک تا یک و نیم متر لایه‌های رسوبی ریزدانه آبرفتی بسیار حاصلخیز قرار گرفته و این موضوع موجب جلب کشاورزان به این محوطه شده است. متأسفانه کله کوب به‌صورت کامل تسطیح شده و پراکندگی مواد فرهنگی بر روی سطح این محوطه کمکی به درک باستان‌شناختی محوطه نمی‌کند.
وی گفت :شهرستان سرایان در شمال غرب استان خراسان جنوبی واقع شده و آب‌وهوای منطقه به خاطر وجود رشته‌کوه‌های شمال شهرستان و وجود دشت‌های کویری در جنوب به دو نوع آب‌وهوای سرد و گرم و خشک تقسیم می‌شود و مناطق شمالی به خاطر وجود رشته‌کوه‌های متعدد و دره‌های سرسبز در زمستان‌ها سرد و در تابستان‌ها معتدل است اما بخش اعظم منطقه را دشت‌ها و بیابان‌های خشک در بر گرفته است.
او افزود بر اساس مشاهدات و یافته‌های حاصل از بررسی‌ها و پیمایش منطقه مورد بحث و مستندات موجود باید عنوان گردد که این محل در گذشته‌های دور نیز از آبادانی برخوردار بوده است. وجود صدف‌های آب شیرین و … نشان از هم‌جواری این محوطه با آب‌های دائمی بوده است. و این مسئله یعنی نزدیکی و دسترسی به آب یکی از مهم‌ترین دلایل احتمال استقرار گاهی این محل بوده است که با بررسی‌های دقیق‌تر می‌توان وسعت و هم‌جواری آن‌ها را با سایر استقرارگاه ها مشخص نمود.
برآبادی گفت :محوطه کله کوب در شهر آیسک، شهرستان سرایان و استان خراسان جنوبی قرار دارد که در تاریخ ۷/۳/ ۱۳۸۷ به شماره ۲۳۰۰۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، ارتفاع محوطه حدود ۱۳۶۰ از سطح دریا و وسعت آن بر اساس گمانه زنی های صورت گرفته در سال های گذشته حدود ۷ هکتار است. سرپرست حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی افزود مناطق شرقی ایران و مخصوصاً استان خراسان جنوبی در مطالعات باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ ایران کاملاً مغفول واقع شده است و آثار بسیار اندکی از این دوران طولانی باستان‌شناسی ایران در این محدوده گزارش شده که موجب شده این مناطق به عنوان لکه سفید و خالی از اطلاعات باستان‌شناسی در نقشه باستان‌شناسی ایران معرفی گردد. وی عنوان کرد یکی دیگر از مشکلات باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ این منطقه همچنین محلی بودن گونه‌های سفالی این منطقه و عدم امکان مقایسه آن با مناطق پیرامون شناخته شده است، این عامل موجب شده تا باستان‌شناسی در وهله اول و برخورد نخست امکان شناسایی و ارائه گاهنگاری نسبی و مقایسه‌ای بر اساس سفال را که مبنای مخصوصاً مطالعات پیش‌ازتاریخ‌اند را در این منطقه نداشته باشند.
او گفت :در این میان محوطه کله کوب یکی از معدود محوطه‌های پیش‌ازتاریخ شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که دارای توالی فرهنگی مناسبی از هزاره پنجم تا سوم پیش از میلاد در این منطقه است و کاوش‌های این محوطه می‌تواند به عنوان مبنایی برای مطالعات آتی باستان‌شناختی در استان خراسان جنوبی، مدنظر قرار گیرد.
متاسفانه این محوطه در سال های گذشته به شدت مورد تخریب قرار گرفته و کاملا تسطیح شده و به عنوان زمین زراعی مورد استفاده قرار می گرفته است. علاو بر آن کاوش های غیر مجاز زیادی به وسیله وسایل خاکبرداری سنگین در این محوطه صورت گرفته که موجب شده مطالعات باستان شناسی را در این محل بسیار مشکل نماید.
برآبادی ادامه داد توالی لایه‌نگاری شناسایی‌شده بر اساس کاوش صورت گرفته شامل دوره‌های مفرغ، آغاز شهرنشین و هزاره پنجم پیش از میلاد است. استقرار در محوطه از اوایل دوره مس‌سنگی حدود هفت هزار سال قبل آغاز و در دوره مفرغ حدود پنج هزار سال پیش به پایان می‌رسد. وی گفت :یکی از ویژگی های برجسته این محوطه حضور سفال های لبه واریخته شاخص دوره آغاز شهرنشینی است که به تعداد زیاد در این محوطه شناسایی شده است. نمونه هایی از سفال های اوروکی و سینی های بانشی در کنار حجم زیادی سفال نخودی محلی در لایه های مشابه شناسایی شده است. حضور چنین سفال های شاخص دوره آغاز شهرنشینی در این بخش ایران بسیار جالب توجه است. در زیر لایه های هزاره چهارم پیش از میلاد، شواهدی از فرهنگ های اوایل دوره مس سنگی که تاریخ پیشنهادی برای آن حدود هفت هزار سال پیش است، شناسایی شده است. با توجه به ابعاد کوچک کاوش، امکان شناسایی فضاهای معماری میسر نگردید ولی با توجه به یافته های موجود، احتمالا اولین ساکنین محوطه کله کوب، مردمانی روستا نشین بودند که بصورت موقت از این محوطه به منظور سکونت بهره می برده اند. وی ابراز امیدواری کرد با تداوم کاوش ها در این محل، اطلاعات کامل تری حاصل گردد.
