۱۴۰۰ سال از عاشورا می گذرد، اما هنوز هم عالمی سیاه پوش شهدای کربلا است، هنوز هم از جای جای عالم نوای العطش طفلان به گوش می رسد.

آری هنوز هم خون حسین(ع) می جوشد و عالمی را غرق عزا و ماتم کرده است و مردم هر نقطه ای با آداب و رسوم خاص خود پرچم عزای سید و سالار شهیدان را برپا می کنند و در فراغ حسین(ع) و ۷۲ یار باوفایش خون گریه می کنند.

امروز جای جای خراسان جنوبی نیز غرق عزا و ماتم است و مردم این دیار با مراسم های مختلفی در راه حفظ ارزش های محرم و فرهنگ عاشورا تلاش می کنند که برخی از این مراسمات تنها مختص این دیار کویری و تاریخی کشور است.

مراسم«بیل زنی» نماد تدفین شهدای کربلا

مراسم « بیل زنی» یکی از آیین های خاص عزاداری خراسان جنوبی بوده که بنا به شواهد تاریخی بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال قدمت دارد.

این مراسم که توسط ملا علی اکبر خوسفی، بنیان گذار حوزه علمیه خوسف بنا نهاده شده تنها در شهر خوسف برگزار و در شهرستان های دیگر به چشم نمی خورد اما آوازه شور و حال خاص این مراسم، امروز عاشقان زیادی از جای جای کشور را به خود جذب کرده است.

در این مراسم که نمادی از خاکسپاری شهدای کربلا توسط قبیله بنی صدر است، کشاورزان خوسفی ظهر روز عاشورا در محل حسینیه این شهر دور هم گرد می آیند و سربیل های خود را نظم و ریتم خاصی و به صورت هماهنگ بر یک دیگر می زنند.

برای برپایی این مراسم دو دسته ۱۵ نفری که در مجموع چهار دسته هستند، تشکیل می‌شود. افراد بیل در دست، دایره وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می ‌برند و هر فرد در حال حرکت به هوا پریده و تیغه‌ بیل‌ها را به هم می ‌زنند و همه یک صدا و با آهنگی مخصوص می گویند «حیدرعلی» و همزمان بیل‌ها نامنظم و با شتاب به یکدیگر می‌خورند.

تبرک جویی کشاورزان خوسفی در مراسم بیل زنی

گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل کجاوه ای بزرگ به عنوان نخل و نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (ع) و کجاوه یا گهواره‌ای کوچکتر به نشانه تشییع پیکر پاک طفل شیرخوار آن حضرت، نوحه سرایی می کنند.

نخل کوچک جلوی نخل بزرگ و دسته های بیل زنی، سینه زنی و زنجیر زنی هم در جلو آنها به طرف محل موسوم به قتلگاه حرکت می کنند و در بین راه هیات و دسته دیگر بیل زنی و نخل گردانی به استقبال آنها می آیند.

در این زمان دسته های بیل زنی بیل می زنند و نخل ها را مقابل میدان قتلگاه به حال دویدن می گردانند. پس از این مراسم نخل ها را به زمین گذاشته و بعد نخل هیئت دیگر را به همین ترتیب به قتلگاه می آورند.

بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین(ع) است که جنگ لشکریان یزید علیه لشکر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت شهدای کربلا را نشان می دهند.

کشاورزان خوسف استفاده از بیل ها به عنوان تبرک محصولات کشاورزی خود می دانند و در این مراسم روزی حلال خود را به واسطه امام حسین(ع) از خداوند طلب می کنند.

عزاداری زنان بیرجندی در هفت منبر

یکی دیگر از آیین های عزاداری خاص مردم خراسان جنوبی برگزاری مراسم هفت منبر بوده که توسط زنان در غروب روز تاسوعا برگزار می شود.

در این مراسم زنان در هفت منبری که در ایام محرم در آن ها مراسم روضه خوانی برگزار می شود، شمع روشن می کنند.

آنها از عصر تاسوعا روی منبر یک پارچه سیاه انداخته و آن را در نزدیکی در مسجد یا حسینیه می‌گذارند و یک مجمه بزرگ و یا تشت پر از گل را روی پله منبر  و تشتی خالی را هم در پله دیگر می‌گذارند.

بانوان شرکت کننده در این مراسم غروب تاسوعا شمعی را درون سینی و کنار این منابر روشن کرده و نذورات خود را از قبیل خرما، شیرینی و پول درون تشتی ریخته و برای روشن کردن شمعی دیگر به یکی دیگر از این مساجد می‌روند.

همچنین زنان در این مراسم هیچ یک از این شمع ها را تا زمان پایان آن، خاموش نمی کنند و اشک های شمع را هم دور نمی ریزند و در مکانی از مسجد جمع آوری می کنند

نذورات جمع آوری شده نیز به خادم منبر تعلق دارد و باید تا پایان مراسم و خاموش شدن شمع ها در آنجا بماند.

ثبت مراسم بیل زنی و هفت منبر در فهرست میراث معنوی کشور

مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی اظهار داشت: آیین های عزاداری در خراسان جنوبی از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و برخی از این مراسم خاص این منطقه است.

سید احمد برآبادی با بیان اینکه مراسم بیل زنی تنها مراسم محرم در استان بوده که در هیچ شهرستان دیگری به چشم نمی خورد، بیان کرد: این مراسم تنها در شهر خوسف و در ظهر روز عاشورا برپا می شود.

وی با اشاره به قدمت بالای مراسم بیل زنی خوسف، عنوان داشت: بنا به شواهد تاریخی برگزاری این مراسم در سال ۱۳۲۷ ممنوع شد اما بعد از مدتی دوباره به مرحله اجرا درآمد.

مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی اضافه کرد: مراسم بیل زنی نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه بنی اسد در صحرای کربلاست که پس از سه شبانه روز پیکر شهدا را با بیل به خاک سپردند.

برآبادی بیان داشت: مراسم بیل زنی خوسف هم اکنون در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

وی همچنین به برگزاری مراسم هفت منبر به عنوان یکی دیگر از آیین های عزاداری در استان اشاره کرد و گفت: این مراسم نیز در غروب روز تاسوعا توسط زنان بیرجندی برگزار می شود.

مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی با بیان اینکه ولی احترام و اعتقاد زیاد به نور از عادات ایرانی‌های قبل از اسلام بوده که آن را واسطه بین خدا و انسان می دانستد، افزود: پس از اسلام این مراسم همچون بسیاری از مراسم دیگر رنگ و بوی مذهبی گرفته است.

برآبادی اضافه کرد: مراسم هفت منبر نیز به شماره ۵۰۷ – ۲۰/۶/۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

گفتنی است مسجدآیتی، مسجد جامع، مسجد خواجه خضر، مسجد حیدرحسن، مسجد صاحب الزمانی، مسجد امام حسن (ع)، چشمه خلیلی (قدمگاه)، منزل دختر آخوند، حسینیه گود و مدرسه معصومیه بیرجند از جمله اماکنی هستند که مراسم هفت منبر در آنها برگزار می‌ شود.