، خشکسالی و کم‌آبی طی سال‌های اخیر از چالش‌های بزرگی است که منابع آبی را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده و با خشک و کم‌آب شدن منابعی مانند قنوات، برخی آبادی‌ها و روستاها را خالی از سکنه کرده و به حاشیه شهرها کشانده است.

آب شرب و کشاورزی بیشتر روستاهای استان خراسان جنوبی از کاریز یا همان قنات تامین می‌شود اما در چند دهه گذشته کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی متوالی، ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم قنات، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کم‌توجهی به لایروبی سالانه توسط مالکان قنوات باعث شده تا این ذخایر و منابع آبی یکی پس از دیگری خشکیده یا با کاهش شدید آب مواجه شوند.

کارشناسان آب و خاک بر این باورند مهندسی مدیریت آب در کالبد قنات موجب شده تا ایران کهن‌ترین مدل مهندسی مدیریت آب را در جهان دارا باشد زیرا قنات‌ها بدون آنکه سفره‌های آب زیرزمینی را تخریب کنند، بخش زیادی از نیازهای آبی کشاورزان را تامین می‌کنند، پس باید برای عبور از خشکسالی و بحران آب بار دیگر به تجربه نیاکان بازگردیم.

خراسان جنوبی در سال آبی گذشته نیز خشکسالی متوالی را تجربه کرد و میزان بارندگی در سال آبی جاری نیز خبر از ادامه خشکسالی می‌دهد، از این رو احیای قنوات به عنوان کهن‌ترین روش مهندسی مقابله با کم‌آبی ضروری است.

موضوعی که رئیس جمهور در سومین سفر استانی خود که نوزدهم شهریور پارسال به خراسان جنوبی انجام شد، با توجه به شناخت از این منطقه بر آن تاکید کرد و خواستار تشکیل ستاد احیای قنوات به عنوان اولین استان در کشور شد.

آیت الله سید ابراهیم رئیسی در دیدار نمایندگان اقشار مردم، ایثارگران، نخبگان و علمای استان خراسان جنوبی گفت: یکی از مسائل مهم در خراسان جنوبی درخصوص تامین آب، ستاد احیای قنوات در این استان است که باید این ستاد فعال شود و مسوولان دولتی هم از آن حمایت کنند.

وی افزود: زمانی که تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشتم، اقدامی در مورد احیای قنوات خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی انجام دادیم که نتیجه‌بخش اما کار ما کار محدودی بود.

رییس دولت سیزدهم تاکید کرد: این کار باید به‌صورت کشوری انجام شود و خراسان جنوبی می‌تواند یک مرکزیتی پیدا کند، فعال شدن ستاد احیای قنات برای این استان بسیار برکت دارد و خود مردم هم در این زمینه پای کار هستند.

۹ روز پس از سفر رئیس جمهور به خراسان جنوبی، اولین جلسه ستاد احیا، بازسازی و مدیریت قنوات خراسان جنوبی با محوریت برنامه‌ریزی به منظور تحقق مصوبه سفر، تعیین راهبردهای ستاد و نیز تکالیف دستگاه‌های متولی ۲۸ شهریور ۱۴۰۰ برگزار شد.

سفر رئیس جمهور به خراسان جنوبی در اوایل تشکیل دولت سیزدهم رهاورد خوبی در حوزه تامین آب داشته که یکی از آنها شتاب‌بخشی به مرمت قنوات است و با تشکیل این ستاد و اختصاص اعتبارات ویژه سفر، مرمت و بازسازی قنوات استان سرعت گرفته است.

رهاورد این سفر برای استان بیش از ۱۰۰ نوع مصوبه بوده و مبلغ ۱۱ هزار و ۷۲۵ میلیارد تومان در قالب مصوبات سفر رئیس جمهور به خراسان جنوبی برای سه سال (۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲) اختصاص یافته است.

اختصاص ۱۶۰ میلیارد تومان اعتبار برای احیای قنوات

یکی از مهمترین این مصوبات در بخش کشاورزی مربوط به مرمت و احیای قنوات است که برای این منظور ۱۶۰ میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافت.

از این مبلغ ۸۰ میلیارد تومان توسط سازمان برنامه و بودجه کشور، ۴۰ میلیارد تومان از محل منابع داخلی وزارت جهاد کشاورزی، ۲۰ میلیارد تومان توسط وزارت نفت و ۲۰ میلیارد تومان توسط استان (پنج میلیارد تومان از محل منابع نفت در اختیار استاندار) در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تخصیص می‌یابد.

سال ۱۴۰۰ مبلغ ۴۰ میلیارد تومان برای احیا و مرمت قنوات مصوب شد که از این محل ۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان تخصیص پیدا کرد و تاکنون منجر به مرمت و بازسازی بیش از ۱۵۱ رشته از قنوات استان به طول بالغ بر ۴۰ کیلومتر شده است.

این طرح‌ها اکنون دارای پیشرفت فیزیکی ۸۰ درصد بوده و در حال انجام است.

با توجه به اینکه قبل از این سفر اعتبارات مرمت قنوات در قالب اوراق سه ساله بود، با پیگیری مسوولان استانی و دستور رئیس جمهور اعتبارات نقدی نیز به این طرح تخصیص یافت.

با گشایش اعتباری برای مرمت و بازسازی قنوات از محل سفر رئیس جمهور در زمینه مرمت قنوات انجام تعهدات عملیاتی شده و در سال مالی ۱۴۰۰ گشایش خوبی برای مرمت و بازسازی قنوات استان رخ داده است.

احیا و بازسازی قنوات در استان خراسان جنوبی به اذعان اهالی روستاها سبب ایجاد اشتغال پایدار، مهاجرت معکوس از شهر به روستا، رونق کشاورزی، تولید محصولات باکیفیت و سالم و تامین امنیت مرزها شده است.

کارشناس قنوات جهاد کشاورزی شهرستان مرزی سربیشه در این باره گفت: از محل اعتبارات سفر رئیس‌ جمهور به خراسان جنوبی ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار برای احیا و مرمت قنوات این شهرستان اختصاص یافت.

علی محمدی افزود: سهم اعتبارات استانی شهرستان سربیشه امسال ۱۷۲ میلیون تومان بوده که با تخصیص اعتبارات سفر اقدامات خوبی در شهرستان انجام می‌شود.

وی بیان کرد: از ابتدای سال جاری تاکنون ۳۳ رشته قنات با اعتبار هشت میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان در شهرستان سربیشه احیا، مرمت و بازسازی شده است.

کارشناس قنوات جهاد کشاورزی سربیشه با بیان اینکه تاکنون ۳۰ درصد قنوات شهرستان احیا شده است گفت: تاکنون هزار و ۱۰۰ رشته قنات در سربیشه شناسایی شده که برای هزار و ۸۰ رشته به طول ۳۸۵ کیلومتر شناسنامه تهیه شده است.

مهاجرت معکوس به روستاهای مرزی

محمدی تثبیت سازه‌های قنات، تثبیت اشتغال، پایداری مرزها و مهاجرت معکوس را از جمله مزیت‌های احیا و مرمت قنوات در این منطقه عنوان کرد و گفت: در برخی روستاهای نوار مرزی از جمله کلاته مصیب که در سال‌های اخیر با مهاجرت اهالی مواجه شده بود اکنون با احیای قنوات شاهد بازگشت مجدد اهالی هستیم.

وی افزود: برای احیا و مرمت قنوات که اکنون ۸۵ درصد با مشارکت دولت و ۱۵ درصد مشارکت اهالی انجام می‌شود نیاز به حمایت‌های بیشتری داریم چون مردم به تنهایی توان بازسازی و نوسازی قنات روستاها را ندارند.

کارشناس قنات گفت: برای احیای هر ۱۰۰ متر قنات ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است از طرفی در منطقه با کمبود مقنی مواجه هستیم چون حمایتی از این افراد نمی‌شود.

وی یادآور شد: علاوه بر مجموعه جهاد کشاورزی، نهادهای حمایتی از قبیل بنیاد برکت، بسیج سازندگی و هلال احمر نیز در احیا و مرمت قنوات همکاری و مشارکت دارند.