هر ساله مراسم عزاداری ماه محرم در استان خراسان جنوبی با آیین علم‌بندان آغاز می‌شود و این مراسم بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد.
علم‌بندان یکی از رسوم سنتی عزاداری استان خراسان جنوبی در ماه محرم است که در غروب آخرین روز ماه ذی‌الحجه انجام می‌شود.
هر ساله مراسم عزاداری ماه محرم در استان خراسان جنوبی با آئین علم‌بندان آغاز می‌شود و این مراسم بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد.
«علم» مهم‌ترین وسیله در اجرای مراسم سوگواری محرم به‌شمار می‌رود در هر یک از نقاط استان هر یک از علم‌ها را به نشانه امام حسین (ع) و اصحابش نامگذاری کرده و هر علم را نمادی از آن شخصیت می‌پندارند و برای علم احترام زیادی قائلند.
در برخی روستاهای خراسان جنوبی این مراسم در روزهای پنجم، ششم و هفتم محرم آغاز می‌شود و علت آن را ورود اهل بیت (ع) به کربلا ذکر می‌کنند.
هر کدام از علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار (ع) نامگذاری و برپا می‌شود و به این ترتیب ۱۲ علم به نام ۱۲ امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا (س) و قمر بنی‌هاشم حضرت ابوالفضل العباس (ع) در مراسم خاص با پارچه‌هایی به رنگ‌های مختلف پوشانده می‌شود.
آداب علم بندانی
علم پوشش پارچه‌ای دارد که به آن پیراهن علم می‌گویند و به رنگ‌های سبز، سیاه، سفید و روشن است. به بالای علم‌ها توغ وصل است و به زیر توغ دستمال‌های زیادی متصل می‌شود که بیشتر آنها توسط مردم تهیه می‌شوند.
توغ علم انواع گوناگونی دارد که مشهورترین آن پنچه، قپه، سرتوغ و نخل است. در بیرجند علم از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام بسیار قائل هستند.
علم‌ها اغلب بانی و علم چی دارند که این شغل به‌طور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم‌ها را در خانه‌هایشان به اتفاق اقوام خود بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می‌آورند.
گروهی هم مراسم علم بندان را در مسجد انجام می‌دهند و برای این کار روز قبل از مراسم پارچه‌های علم را می‌شویند.
روز علم بندان مردم را به وسیله «چاووشی‌خوانی» یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه می‌کنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمال‌ها، پارچه‌ها و توغ علم را می‌بندند و در حین این کار اسپند دود می‌کنند و فردی چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند.
مراسم علم بندان در درخش
در روستای «درخش» علم بندان مراسمی است که در روز چهارم محرم الحرام انجام می‌شود، به گونه‌ای که علم بندها در مسجد جامع درخش گرد هم می‌آیند و علم‌ها را گرفته و تا عصر عاشورا همراه عزاداران در مراسم حمل می‌کنند.
از روز چهارم محرم تا پایان مراسم عزاداری در عصر عاشورا، علم گردانان علم‌ها را دور روستا می‌چرخانند و برای صحت و سلامتی اهالی منزل و شادی مردگان آنان ذکر فاتحه سر می‌دهند.
آمدن علم‌ها به منزل اهالی روستا بسیار خوش یمن و نیامدن آنان بد یمن است، بنابراین اهالی روستا مواظب هستند در این چند روز علم‌ها به درب منازل آنان آمده و برای لحظاتی جلوی منزل آنان توقف کنند.
پس از علم بستن، علم‌ها را به قبرستان می‌برند و دور قبرستان چرخانده و برای اهل قبور فاتحه می‌خوانند و در برخی روستاها، علم‌ها را به دور روستا می‌چرخانند.
در روستای «چنشت» سربیشه در هنگام مرگ افراد، علم می‌بندند و به خانه عزادار می‌برند و تا علم را بر در خانه نصب نکنند، میت را از خانه بیرون نمی‌برند.
بستن علم در محرم در این روستا توسط دو نفر صاحب علم انجام می‌شود که به آنها آخوند می‌گویند و این شغل بطور موروثی به پسر بزرگ‌تر می‌رسد.
عقد علم در خلیلان
در روستای «خلیلان» به علم بندان «عقد علم» می‌گویند و برای بستن علم، مردم روستاهای نزدیک خود را به آن روستا می‌رسانند.
عقد علم در میدان ده و کنار چشمه انجام می‌شود و در هنگام بستن علم توسط بزرگان روستای خلیلان و روستاهای اطراف، ملای ده متنی را می‌خواند که عقد علم نام دارد.
وی در حین خواندن، وقتی به عبارتی مانند «کلیم الله را، خلیل الله را، و رسول الله را، می‌رسد مردم همه با هم می‌گویند: “یعنی الله راˈ.
در روستای «مهموئی» نیز علم را بزرگ ده که سید هم هست می‌بندد و اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می‌بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه‌ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال‌های علم گره می‌زنند.
و در مجموع هر روستای خراسان جنوبی برای علم بندان سنت خاص خود را دارد.
در حال حاضر مراسم علم بندان در شهر بیرجند در شب نخست ماه محرم در هیئت محبان الزهرا (س) با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم‌دار معروف هستند، برگزار می‌شود که با استقبال خیل عظیمی از عاشقان اباعبدالله رو به رو است.
گفتنی است مراسم علم‌بندان به شماره ۶۲۸ سال ۹۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
نوشته و خبر نگار : مهدیه حسن پور دبیر سرویس فرهنگی و هنری و ا.حسن پور
دیدگاه ها برای این نوشته بسته شده است.