#خبر_و_هنر

#خراسان_جنوبی

#khabar_va_honar

#southern_Khorasan

#Birjand

#khabarvahonar

#خبر_و_هنر #خبروهنر

#خبر_هنر #خبر #اخبار #هنر #فرهنگ

#بیرجند #قاین #طبس #فردوس #سرایان #نهبندان #خوسف #بشرویه #زیرکوه #درمیان #سربیشه

نوشته : مصطفی علیزاده

هنوز مدرسه نمی رفتم پنج یا شش ساله بودم که محرم برایم معنی دیگری جز « عَلَم گردان » روستای زادگاهم نداشت ، هرچند
ساکن بیرجند بودیم اما انگار دل کندن از مراسم روستا ممکن نبود. پدربزرگم مسئولیت اجرای مراسم علم گردان فدشک را بر عهده داشت
ما نوه ها هم عادت کرده بودیم کنار پدربزرگ از اول تا آخر مراسم که از روز هفتم محرم و شاید زودتر شروع می شد همراه باشیم.
مراسم علم گردان از آیین های فراموش شده فدشک خوشبختانه هنوز در برخی مناطق خراسان جنوبی رواج دارد.
در فدشک آیین علم گردان با بردن علم بر درب همه منازل روستا مردم نذورات خود را در بین حاضرین در این مراسم تقسیم می کردند به
ویژه برای سالمندان و بیمارانی که امکان حضور در تکیه و هیات و مسجد را نداشتند فرصتی بود که با حضور عزادارن حسینی در این
مراسم سهمی داشته باشند و با قصد تبّرک عَلَمی که نماد علم حضرت ابالفضل العباس (ع) است را زیارت کنند ، در این مراسم که با حضور
سادات و ریش سفیدان و سایر اهالی  آغاز می شد و با مراجعه به تک تک منازل روستا با ذکر مصیبت ابا عبدالله (ع) و دعا برای اهل خانه
به پایان می رسید و همین گونه تا ظهر عاشورا ادامه می یافت ، روز تاسوعا و عاشورا دسته ی سینه زنی و  زنجیر زنی نیز شروع به
سوگواری می نمودند دسته عزاداری که ظاهرا از قدمت کمتری نسبت به آیین علم گردان برخوردار بود تا اواسط دهه هفتاد به صورت موازی
با آیین علم گردان برگزار می شد اما در اواسط دهه هفتاد مراسم علم گردان کم رنگ شد و بالاخره روزی رسید که نشانی از علم گردان نماند.

آیین های کهن  عاشورایی فدشک خلاصه در علمدر علم گردان خلاصه نمی شد از عصر تاسوعا نخل بزرگی که نمادی از خیمه های اباعبدالله (ع) است
آذین بسته می شد تا در مراسم ظهر عاشورا مراسم سینه زنی (حسن حسین )  روبه روی نخل برگزار گردد مشابه آیین سینه زنی (حسن حسین ) در
شهرهای استان وجود دارد اما با تفاوت های اندک ، در روستای فدشک این آیین با نوحه مخصوص این آیین برگزار می شود که عزاداران با ترجیع بند
(حسن حسین یاحسین) پاسخ می دهند :

آقای مظلومان چه شد  ؟   (حسن حسین یاحسین)
آن خسرو خوبان چه شد    (حسن حسین یاحسین)
اکبر بیا ای ماه من          (حسن حسین یاحسین)
عباس ماه قافله              (حسن حسین یاحسین)
گم گشته راه قافله           (حسن حسین یاحسین)
این الحسین این الحسین؟  (حسن حسین یاحسین)
زینب بیا ای خواهرم       (حسن حسین یاحسین)
زین العباد این نور عین  (حسن حسین یاحسین)
و….
ویژگی زیبای این مراسم سبک ایستادن زنجیروار عزاداران به صورت دایره ای است به این صورت که از سمت راست کسانی که تجربه بیشتری دارند
می ایستند سپس هرکس با دست چپ خود کمربند نفر دوم بعد از خودش را میگیرد و همزمان با سینه زدن با مشت گره کرده یک قدم عقب و سپس جلو میگذارند
که با هماهنگی خاصی صورت می گیرد و همینطور از سمت چپ به گروه اضافه می شوند تا به صورت یک دایره کامل دور نخل جمع می شوند که با حرکت
سینه زنان باز و بسته می گردد. نکته دیگر قابل توجه  پس از پایان خواندن نوحه مخصوص این عزاداری اعضا به حرکت خود ادامه می دهند و نیمی از اعضا
با صدای بلند فریاد می زنند (حسن) و نیمه دیگر پاسخ می دهند (حسین)  پس از چند بار تکرار این ذکر فردی از اعضا با صدای بلند می گوید (حیدر ) و نیمه
دیگر پاسخ می دهند (علی) تا این که پس از چند دقیقه این حرکات با یک یا حسین به عزاداری خاتمه می دهند و چاوش خوان با خواندن نغمه های حزینی در
وصف کربلا و آرزوی زیارت امام حسین (ع)  دل ها را متوجه کربلا و عشق زیارت اباعبدالله می نماید.

آیین های عاشورایی  ونغمه های کهن عزاداری هنوز در میان دسته های زنجیرزنی و سینه زنی رواج دارد ، هنوز یکی از محبوب ترین نواهای عاشورایی
فدشک این هاست:
ای شمر مزن بر هم این عالم امکان را              از کینه مکن ویران معموره ایمان را
من گرنه مسلمانم لب تشنه و حیرانم                از داغ علی اکبر من زنده نمی مانم

****
ای اهل حرم میر و علمدار نیامد             سقای حسین سید و سالار نیامد
***
ای حسین ای شه مشرقینم             کشته ی تیر و تیغ و سینینم
از جوانی به پبری رسیدم          عاقبت کربلا را ندیدم
از یتیمی مکن آه و زاری            این همه ناله و بی قراری
الوداع الوداع ای حسینم
***

مراسم دیگری که در فدشک و بسیاری از مناطق استان رواج داشته است مراسم (صبح رو سیاه) است که علت نامگذاری آن نوحه ای است که هنگام طلوع صبح عاشورا خطاب به صبح  خوانده می شده است:

ای صبح رو سیه زچه رو می شوی سفید

امـروز می شود خلف مـرتضی شـهید

 روشن مشو که چهری عالم سیاه شد

کار مخدرات رسالت تباه شد

رویت سیاه باد که در دشت کربلا

امروز می شود سر شه از تنش جدا

پر شد فلک ز غلغله بهر حسین تو

پا در رکاب می کند اکنون حسین تو

ای صبح دم مزن که جهانئ بی مدار شد

برذوالجناح وشاه شهیدان سوار شد

ای دیده خون ببار که این صبح شام ماست

برسر بکوب دست که قتل امام ماست

این صبح قتل و غارت آل محمد است

هنگام شب اسارت آل محمد است

این صبح قتل شمع شبستان فاطمه است

صبح یتیم گشتن طفلان فاطمه است

 ای صبح تیره رو زچه رو می شوی سفید

نزدیک شد که شاه شهیدان شود شهید

امروز که برخی سبک های مداحی که تناسبی با فرهنگ عاشورایی ندارد در شهرها باب شده است و بیرجند و خراسان جنوبی هم از این سبک ها بی نصیب نمانده است و کم کم خرده فرهنگ های عاشورایی به دست فراموشی سپرده می شود نیاز زیادی به حفظ این خرده فرهنگ ها حس می شود تا بتوانیم آیین های اصیل سوگواری را که امانت نیاکان مان است به فرزندان مان تحویل دهیم و امانت دار خوبی باشیم. به نظر می رسد امروز باردیگر نیاز به استاد شهید مرتضی مطهری داریم که در آثار استاد با اصالت فرهنگ عاشورا و انحرافاتش آشنا شویم این امانت گرانسنگ را صحیح و درست به نسل های بعد تحویل دهیم.

مصطفی علیزاده

هفتم محرم ۱۴۴۴ فدشک