در بین دو دشت تفتیده لوت و کویر، نگینی بر دل سرزمین خورشید و آفتاب نقش بسته است، شاهکاری که هر چند آوار روزگار کمر به ویرانی اش بست اما ذوق سرشار معماران ایرانی جانی دوباره به آن بخشید. قدمتش را به اواخر زندیه و اوایل قاجار نسبت می دهند، باغ گلشن که در محله ای به همین نام قرار دارد و ۲۷۰ سالگی اش را پشت سر می گذارد، شاهکاری که نوع معماری آن حیرت گردشگران داخلی و خارجی زیادی را برانگیخته است و قلم به تحسین آن نگاشته اند.محمد عرب رئیس اداره میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی شهرستان طبس ضمن بیان این مطلب افزود: باغ گلشن یکی از باغ های نادر ایرانی، بسیار زیبا و تاریخی که آب دائمی در آن جریان دارد و طراحی آن بر اساس نمونه چهار باغ و برگرفته از آیات قرآنی درباره بهشت است. دو نهر آب روان ودائمی در آن جریان دارند و متعلق به دوره افشاریه – زندیه می باشدکه توسط میرحسن خان ،سومین حاکم طبس ،از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند ، در سال ۱۲۱۸ ه.ق ساخته شده است. وب سایت انگلیسی دیلی تلگراف سال ۲۰۰۸ نام این باغ را در فهرست ۵۰ باغ زیبای دنیا منتشر کرد و «پنه لوپه هابهوس» نویسنده بریتانیایی و کارشناس باغ های ایرانی توصیف ویژه ای از باغ گلشن طبس ارائه می دهد و آن را بهشتی روی زمین می خواند که دیدن آن ارزش هفت ساعت رانندگی در کویر را دارد. همسر آندره گدار، معمار معروف فرانسوی نیز می‌گوید: «در این باغ حوضی بزرگ با فواره‌های متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده‌ با ارزش را مانند تحفه‌ای به آسمان می‌فرستد» .«سون هدین سوئدی» نیز در سال ۱۹۰۶ میلادی در سفرش به طبس از کیفیت معجزه‌آسای آب جاری در این باغ شگفت‌زده شده است.
به گفته عرب: بوی معطر گل ها از چند قدمی مشام جان هر عابری را نوازش می دهد، از در که وارد شوی، درختان کوتاه و بلند و گل های رنگارنگ مانند گردن آویزی گرداگرد باغ جلوه گری می کند، درختانی که از دل تاریخ کویر سربرآورده و ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد.سمفونی باد با موسیقی آواز گنجشکان در هم آمیخته و زیبایی و شکوه باغ را دو چندان کرده است. هر چه جلوتر می روی زیبایی های بیشتری در قاب نگاهت قرار می گیرد، حوض بزرگی با فواره های متعدد و چشمه هایی که آب را به درون آن سرازیر می کند، نگینی است در میان این همه زیبایی.
عرب افزود: طرح این باغ برگرفته از معماری اصیل باغ های ایرانی می باشد و جریان آب دائمی در طراحی و تقسیمات آن تاثیر زیادی داشته است. خطوط اصلی باغ شامل دو خیابان عمود برهم که سطح باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم می کند و هر یک از این مربع ها مجددا به چهار مربع کوچکتر تقسیم می شوند و هر کدام از این فضاها به کاشت گونه ای از درختان اختصاص یافته که تنوع گونه های گیاهی باغ گلشن در نوع خود بی نظیر است. آب ورودی به باغ معروف به نهرین از ورودی شرقی وارد فضایی بنام بخش آب (بخشو) شده و به دو قسمت مساوی تقسیم و در طول باغ طی مسیر می نماید. در مرکز باغ استخر بزرگی قرار دارد که جریان پلکانی آب از دو طرف آن عبور می کند و قسمتی از آب وارد حوض شده و فواره های طبیعی و خوش تراش آن را به صدا وادار ساخته و فضایی بسیار دلنشین فراهم آمده که دل هر بیننده ای را می فریبد.جریان آب نهرین پس از گذر از استخر در انتهای مسیر یعنی ورودی اصلی باغ به هم می پیوندند و در ورودی باغ مجدداً وارد فضای بخش آب شده و در اختیار کشاورزان قرار می گیرد.
به گفته عرب: طول باغ از در ورودی تا انتهای محور ورودی ۲۶۶ متر و پهنای آن ۲۶۰ متر است. مساحت باغ ۷۴۵۰۰ متر مربع می باشد. طرح باغ به احتمال زیاد در یک نخلستان پیاده شده است؛ زیرا درختان خرما در آن به صورت پراکنده و بدون نظم خاصی وجود دارند.
فقط یک ساختمان که از آن با عنوان عمارت سردر یاد می شود در باغ وجود دارد. ساختمانی دو طبقه که یک زیرزمین کوچک هم در آن دیده می شود. بنایی که شهریور ۵۷ بر اثر زلزله‌ به طور کامل از بین رفت و ساختمان فعلی بر اساس نقشه بنای قدیمی دوباره سر برافراشت و جزو بناهای شاخص طبس محسوب می شود.آن طور که رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبس می گوید: باغ گلشن طرحی مربعی دارد که مانندش فقط در تاج محل هند به چشم می خورد. در این ساختار طول و عرض باغ با هم برابر است و با خیابان‌های موازی، به یکدیگر متصل شده است.
عرب به مرمت و بازسازی قسمت هایی از این اثر باشکوه و منحصر به فرد اشاره و اضافه می کند: روشنایی و به سازی معابر اصلی تقریبا انجام شده و برای بازدید مسافران نوروزی آماده است اما فضاهای غیر از محورهای اصلی با مشکل روشنایی و کف سازی و آفات و آسیب های فضای سبز مواجه است که موضوع روشنایی با نصب پروژکتورهایی توسط شهرداری به طور موقت برطرف شده است.

وی با اشاره به پیگیری برای ثبت جهانی باغ گلشن می افزاید: ثبت جهانی باغ گلشن از دستور و برنامه ما خارج نشده و کماکان پیگیر هستیم تا با رفع نواقص و تکمیل پرونده این اثر فاخر را به فهرست باغ های ایرانی ثبت جهانی الحاق کنیم.نواقص و موانعی برای ثبت جهانی این پرونده وجود دارد که با تعامل و همراهی همه دستگاههای اجرایی قطعا برطرف خواهد شد و در بحث کلان نیز ان شاءالله با کمک مسئولین در استان و تهران روند ثبت جهانی شدن این اثر تسریع خواهد گردید.
وی از مسئولان درخواست اختصاص اعتبار ویژه به باغ گلشن را دارد و می گوید: باید از محل اعتبارات ملی هم بودجه ای به آن اختصاص دهند هر چند این بنا یک سال اعتبار ملی گرفت اما سال مالی ۹۶ اعتباری از این محل نداشت و تاکنون مشخص نشده است که آیا برای سال آینده اعتباری از این محل دارد.
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبس، این اثر تاریخی باید دارای هشت عنصر برای ثبت در فهرست آثار جهانی باشد که چهار عنصر آن کامل شده است و نواقص چهار مورد دیگر هم باید برطرف شود که اجرای کد ارتفاعی معابر، سردر باغ، تکمیل نشدن حصار و… از این موارد است.
وی این را هم اضافه می کند که برای ثبت جهانی نیازی به بازسازی و سامان دهی کامل باغ نیست چون وجود چند شاخصه کافی است و چنان چه قسمتی از بنا مرمت شود و به اصالت اولیه برگردد، برای بازدید و ارزیابی کارشناس یونسکو کفایت می کند.
وی به وجود نواقصی در سردر باغ گلشن اشاره می کند که با نقشه ها و جزئیات طرح اصلی همخوانی ندارد و باید برطرف و تعیین تکلیف و تصمیم گیری برای برخی فضاهای خالی و پوشش گیاهی باغ و مشکل روشنایی فضاهای اطراف نیز انجام شود. با توجه به وضع موجود شاید بتوان تا چند سال دیگر پرونده ثبت جهانی آن را به اتمام رساند.
او مبلغ دقیقی برای بازسازی و سامان دهی کامل باغ بیان نمی کند و می گوید: نمی توان میزان مشخصی تعیین کرد چرا که اعتبار مورد نیاز در سال های مالی متعدد و با مبالغ مختلف تخصیص می یابد و ممکن است نسبت به تورم در طول سال ها متغیر شود اما در مجموع بیش از چند میلیارد ریال برای مرمت و بازسازی کامل این بنای تاریخی نیاز است که این مهم توجه ویژه مسئولان در شهرستان ، استان و وزارت را می طلبد.
به گفته وی، هر چند با سیاست گذاری دولت، اعتبارات هر سال رو به افزایش است اما پاسخگوی مرمت و به سازی این بنا و بناهای تاریخی و بافت های تاریخی متعدد شهرستان طبس نیست.
به گفته وی، این اثر باشکوه ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و یکی از مهم ترین باغ های ایران به شمار می‌ رود.

نوشته و خبر نگار : احمد کاشانی  دبیر سرویس گردشگری و میراث و ا.حسن پور