نویسنده الهام خاکپاش

ﻫﻨﺮ ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻋﺎﻡ ﻭ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺧﺎﺹ ﺑﺨﺸﻲ ﺍﺯ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺟﻤﻌـﻲ ﺷـﻬﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎﺭ ﻣـﻲ ﺭﻭﺩ ﻛـﻪ ﺩﺭ ﺳـﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ، ﻣﻌﻨﺎﺑﺨﺸﻲ ﻭ ﺗﻠﻄﻴﻒ ﻣﻨﻈﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺣﺪ ﺧﻮﺩ ﻣﺆﺛﺮ ﺍﺳﺖ. ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﺤﻴﻂ ﺍﺟﺮﺍی ﺍﺛﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ:  ﻣـﺮﺩﻡ ﻏﺎﻟﺒـﺎ «ﺭﺍﭘـﺎﭘﻮﺭﺕ » ﻓﻀﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻭی ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻭ ﻛﻴﻔﻴﺎﺕ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺍﺛﺮ ﺷﻮﺩ. ﻫﻤﺎﻥ ﻃـﻮﺭ ﻛـﻪ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺧﻮﺍﻧﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ. ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی، ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻨـﺪﻳﺲ ﻫـﺎ، ﺳـﺮﺩﻳﺲ ﻫـﺎ ﻭ ﻣﺠﺴـﻤﻪ ﻫـﺎی ﺭﻭﺍﻳـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺩﻳﻮﺍﺭﻧﮕﺎﺭﻩ ﻫﺎی ﺣﺠﺎﺭی ﺷﺪﻩ، ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﻭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻧﻘﺸﻲ ﺩﺭ ﻧﻘﺸه ﺫﻫﻨﻲ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪﺍﻥ ﺍﺯ ﺷﻬﺮ ﺑﺮﺍی ﺟﻬﺖ ﻳـﺎﺑﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ ﻭ   ﻣﺠﺴـﻤﻪ ﺫﻫﻨﻲ، ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺍی ﺑﺮﺍی ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻫﺎی ﺷﺨﺼﻲ ﭘﺮﺍﻛﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﻳﻚ ﺧﺎﻃﺮه ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺸﺘﺮﻙ نیز هست (شمسی زاده ملکی، ۱۳۹۱)

ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﺣﻮﺯﻩ ﻭﺳﻴﻌﻲ ﺍﺯ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ، ﺭﻭﺵ ﻫﺎ ﻭ ﻛﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﺭﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺣﻀﻮﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺟﻠﻮﻩ ﻫﺎی ﺑﺼﺮی ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺿﺮﻭﺭﺗﻲ ﺍﺟﺘﻨﺎﺏ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺍﺳﺖ.

در سطح یک شهر، فضاهای گوناگونی می توان یافت؛ از فضاهای خصوصی و خانوادگی تا فضاهای عمومی و متعلق به همه اهالی یک شهر. در عین حال آن فضایی که همه شهروندان به آن احساس تعلق خاطر دارند و با آن در ارتباطند، فضاهای عمومی یک شهر هستند. فضاهای عمومی شهرها به جای آنکه با فضای خصوصی و صمیمی ارتباط داشته باشند تقریبا در همه جا و در همه زمان ها به عنوان مکان هایی خارج از مرزهای فردی یا گروه های کوچک قرار می گیرند، به طوری که بین فضاهای خصوصی واسط هستند و برای انواعی از اهداف نمادین و واقعی به کار گرفته می شوند. بنابراین از دیدگاه تشریحی، فضاهای عمومی فضاهای قابل دسترس و چند منظوره هستند که از قلمروهای انحصاری خانوار و فرد قابل تمایزند. از دیدگاه هنجاری این فضاها اگر توسط مسئولین دولتی ایجاد و مدیریت شوند عمومی تلقی می شوند، به طوری که کل مردم را مخاطب قرار داده و به روی همه باز بوده و توسط همه اعضای جامعه مورد استفاده قرار  می گیرند. (مدنی پور، ۲۶۴، ۱۳۸۷ )

فضاهای عمومی شهری، مکان های ملموسی هستند که فعالانه بر زندگی ما اثر می گذارند. این فضاها، واجد ویژگی هایی مانند سرزندگی، تحرک، تحول مداوم، پیوستگی و گسستگی است. مهم تر این که همه گروه های اجتماعی می توانند در این فضاها حضور یابند. (www.omidvarian.blogfa.com )

اصولی که اثر باید بر اساس آن ایجاد شود و رابطه اثر با زمینه و مردم بر اساس آن شکل گیرد:

-۱ ارتباط موضوع اثار حجمی با عملکرد و هویت مکان و شهر

-۲ تنوع موضوعی آثار حجمی

-۳ قابل فهم بودن موضوع آثار حجمی(واقع گرای، سمبلیک، انتزاعی )

-۴ تناسب اندازه موضوع و سبک اثر با مقیاس و عملکرد فضا

-۵ در معرض دید بودن آثار حجمی و توجه به سرعت ناظران در رابطه با اثر

-۶ همبستگی با دیگر عناصر مبلمان شهری

-۷ نورپردازی مناسب، رنگ مناسب، استفاده از مصالح مقاوم متناسب با اقلیم

-۸ رعایت اصول هنرهای تجسمی در این اثار. (هنر محیطی،صبری،۱۳۹۱، ۲۷۰ )

استفاده از مجسمه ها و یا هر هنری که بتواند ارتباط مستقیمی با مخاطب ایجاد کند و مخاطب به راحتی بتواند در کنار آن قرار گیرد و آن را لمس کند، بسیار بر مخاطب تاثیر گذار است.  ارتباط اثری سه بعدی در ابتدایی ترین شکل آن فقط بصورت بصری است، همانند تابلوهای تبلیغاتی که  آنها   نیز امروزه در رابطه حجمی و ملموس ظاهر می شوند. زمینه ی مجسمه ها نیز در درک  آنها بسیار مهم و تاثیر گذارند، چرا که مجسمه ای که زمینه آن پر از اغتشاش باشد و از لحاظ محتوایی هیچ ارتباطی با مجسمه نداشته باشند، معنا و فهم از مجسمه را دشوار می کند.

ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺷﻬﺮی، ﺣﺠﻤﻲ ﺳﻪ ﺑﻌﺪی ﻭ ﺩﺍﺭﺍی ﻓﺮﻡ ﻭ ﺑﻴﺎﻥ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻧﻪ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺟﻬﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎﺭﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺟﺰﻳـﻲ ﺍﺯ ﻣﺒﻠﻤـﺎﻥ ﺷـﻬﺮی  ﺑﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻓﻀﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﻛﺎﺭﻛﺮﺩ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺗﺰﺋﻴﻦ، ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻳﺎ ﺍﻧﺘﻘـﺎﻝ ﭘﻴـﺎﻣﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎﻇﺮﺍﻥ ﺍﺳـﺖ ﻭ ﺍﺯ ﻣﺼـﺎﻟﺤﻲ  ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻨﮓ، ﺑﺘﻦ، ﻓﻠﺰ، ﭼﻮﺏ، ﻓﺎﻳﺒﺮﮔﻼﺱ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ. ﻛﺎﺭﺑﺮﺩ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻭ ﺩﺳﺘﺮﺳﻲ، ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎی ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺍﻧﺪ ﻛـﻪ  ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺩﺭ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮی ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﺩﺍﺭﻧﺪ. ﻟﺬﺍ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺍﻃﻼﻕ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻥ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪی ﻫﺎی ﺣﺠﻤﻲ، ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻣﺤـﻴﻂ ﻭ ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﺍﺯ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎﺕ ﺁﻥ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺷﻬﺮی ﻋﻤﺪﺗا ﺑﺎ ﻫﺪﻑ ﺗﻜﻤﻴﻞ، ﺗﺎﻛﻴﺪ، ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻓﻀﺎی ﺷﻬﺮی ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺬﻳﺮﺩ. ﻧﻘﺶ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﺠﺴـﻤﻪ ﻫﺎ ﺍﺭﺗﻘﺎی ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺼﺮی ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻓﻀﺎی ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺭﺍ ﺑﺮﺍی ﺍﺷﺎﻋﻪ ﺍﺭﺯﺵ ﻫـﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻭ ﺁﻣـﻮﺯﺵ ﺑـﻪ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪﺍﻥ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻛﻨﺪ. ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺍﻗﻠﻴﻢ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺯ ﻗﺒﻴـﻞ  ﻣﺤﻮﺭﻫﺎی ﭘﻴﺎﺩﻩ، ﻛﻪ ﻓﻀﺎی ﺗﻨﻔﺲ ﺩﺭ ﺷﻬﺮﻧﺪ، ﻣﻜﺎﻥ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮﺍی ﺣﻀﻮﺭ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎ ﺍﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺩﺭ ﭘﺎﺭﻙ ﻫﺎ، ﺑﺎﻍ ﻣﺠﺴـﻤﻪ، ﻓﺮﻫﻨﮕﺴـﺮﺍﻫﺎ،  ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻫﺎی ﻣﺤﻠﻲ، ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮی ﺍﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ.(ﺩﺍﻭﺩ ﺣﺒﻴﺒﻲ،ﺭﺿﺎ ﻗﺸﻘﺎﻳﻲ)