نوشته : امیر شاهین نایبی فر
۱۰ مرداد ماه چهلمین روز از فصل تابستان است که ایرانیان از جمله مردم خراسان جنوبی در گذشته این روز را جشن گرفته و آن را جشن چله تابستان یا چله «تموز» می نامیدند.
جشن چله تابستان یا جشن «نوروز بل»، حکایت از یک جشن بزرگ در میانه های فصل تابستان در ایران باستان را دارد.
در قدیم روزهای بعد از نوروز را به دو چهل تقسیم می‌کردند، ۴۰ روز اول که چله معتدل است و ۴۰ روز بعد که روزهای گرم است و نیز بعد از چله دوم چله تموز شروع می‌شود که داغ ترین روزهای سال است.
«چله بزرگ» یکی از جشن‌های ایرانی بوده که امروز فراموش شده، اما در برخی از مناطق خراسان جنوبی طولانی‌ترین روز سال با عنوان چله تموز هنوز در بین کشاورزان مطرح می شود.
در خراسان جنوبی از اول تیرماه تا دهم مردادماه را «چله تموز»، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را «چله خرد»، از اول دیماه تا دهم بهمن ماه را «چله کلو»، از دهم بهمن‌ماه تا آخر این ماه را «چله خرد» می‌گویند.
پس از اسلام آیین چله تابستان در زمان دیلمیان که خود را وارث حکومت‌هایی مانند اشکانیان و ساسانیان و هخامنشیان می‌دانستند رونق گرفت و به نام «نوروز بل» میان مردم رواج پیدا کرد.
در زمان قدیم در این فصل کشاورزان توان پرداخت باج و خراج را داشته و می توانستند با فروش محصول خود زندگی‌شان را سامان دهند و از همین رو سال نوی خود را در این زمان برگزار می‌کردند.
در این جشن ۱۰ مرد با کلاه و شلوار خاص به میدان می‌آیند و دور تا دور آتش چرخیده و نوازنده‌های محلی موسیقی را با شدت و شور می‌نوازند.
بنا به روایتی دیگر فلسفه آیین نوروزبل را «آئین خراجی» دانسته‌اند به این معنا در این زمان که کشاورزان گندم خود را درو کرده و به بازار عرضه می‌کردند و از گوسفندان خود شیر و دیگر محصولات لبنی را به دست آورده، خراج یا مالیات خود را به ارباب تحویل داده و سهم خود را برداشت می کردند.
برای سپاسگزاری از اهورامزدا در نوروز بل، دور یکدیگر جمع می‌شدند و به شکرانه نعمت آتش روشن می‌کردند و سال جدید «خراجی» را به یکدیگر تبریک می‌گفتند.
امروزه نیز زرتشتیان در ۱۲ تا ۱۶ مرداد ماه به گونه‌ای دیگر به اجرای این جشن می پردازند و همه در یزد به زیارتگاه پیر نارکی می‌روند و با سرود و نیایش اهورامزدا را به فردید دادن مهر و نعمت و زندگی می‌ستایند و سرودهایی از اوستا را زمزمه کرده و به نیایش اهورامزدا «خداوند یگانه» می‌پردازند.
تقویم سنتی ایران از وجود چهار چله حکایت دارد
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: گاه شماری تقویم سنتی ایران حکایت از وجود چهار چله در سال دارد.
سید احمد برآبادی افزود: ۲ چله بزرگ وکوچک در زمستان وجود داشته چله بزرگ از اول دیماه تا دهم بهمن ماه و چله خرد از دهم بهمن تا آخر بهمن ماه است.
وی یادآور شد: چله بزرگ تابستان از تیرماه شروع و تا ۱۰ مرداد ادامه داشته و چله کوچک از ۱۰ مرداد تا انتهای مرداد ماه ادامه داشته است.
وی تصریح کرد: در چله بزرگ یا چله تابستان در گذشته ها جشن هایی برگزار می شده، در منطقه خراسان جنوبی چله زمستان و تابستان به لحاظ باور با هم در ارتباط بوده به طوری که مردم در چله زمستان برای در امان ماندن از گرمای چله تابستان، هندوانه می خوردند.
وی اضافه کرد: در چله تابستان کشاورز محصول خود را بدست آورده و از آن بهره مند می شده به همین دلیل این چله برای مردم در گذشته فرخنده بوده است.
وی تاکید کرد: هرچند در حال حاضر مدرکی بر وجود جشن چله تابستان در خراسان جنوبی وجود ندارد اما در گاهشماری و ایران قدیم این جشن برگزار می شده است.
