نوشته : ا.زارعی  دانشجوی دکترای تخصصی اموزش پزشکی

یکی از مشکلات شایعی که دل‌نگرانی زیادی در بین والدین به وجود می‌آورد، مساله تب در فرزندان خردسال آنان است. البته این نگرانی آنان کاملا به‌جا و منطقی و نیازمند رسیدگی است و بی‌توجهی به آن ممکن است مشکلات جدی به همراه آورد.

تب در کودکان عموما نشانه‌ای از وجود عفونت در بدن اوست. اما دلایل دیگری هم برای تب وجود دارد که گرمازدگی، کم‌آبی، قرار گرفتن مستقیم و زیاد در آفتاب و هوای گرم و پوشیدن لباس زیاد برای کودک از آن جمله هستند.

تب بیمار چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هنگامی که به پیشانی کودک دست می‌زنیم و یا او را می‌بوسیم متوجه گرم یا داغ بودن کودک می‌شویم. تب، قسمتی از واکنش طبیعی بدن نسبت به ورود باکتری یا ویروس به درون بدن است و این واکنش در دمای بالاتر موثرتر هم هست. اما از آنجایی که دمای بسیار بالا می‌تواند منجر به تشنج در کودک شود و کودک هم در شرایط تب بالا بی‌اشتها شده، بیقراری می‌کند و نمی‌خوابد، بنابراین بایستی آن را در کودک کاهش دهیم.

 متخصصان بر این باورند که دمای طبیعی بدن کودک بین ۳۶ تا ۳۸ درجه است. اگر درجه حرارت مقعدی کودک بیشتر از ۳۸ درجه باشد دال بر تب است و چنانچه کودک زیر ۳ ماه باشد، باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد. این که چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد بستگی به حال کودک شما دارد. چنانچه از حال کودک خود احساس نگرانی کردید حتما به پزشک مراجعه کنید. حتی ممکن است کودک شما تب هم نداشته باشد اما بیحال است و چیزی نمی‌خورد. شاید بتوان گفت که داشتن تب به تنهایی مشکل جدی نیست بلکه سن کودک و حال و اشتهای او هم در تصمیم‌گیری مهم است. نکته‌ای که والدین باید به آن توجه داشته باشند این است که هنگامی که کودک مشغول فعالیت، بازی و جنب‌و‌جوش است بدنش از موقع استراحت گرم‌تر است و این نمی‌تواند معیاری برای تب بیمار باشد. همچنین دمای بدن تمامی انسان ها وقت غروب و اوایل شب بالا می‌رود و باید به این موضوع هم توجه داشت.

پس توجه داشته باشید صرفا با توجه به گرم بودن بدن نمی‌توان گفت کودک حتما تب دارد و یا دارای مشکلی جدی است. اما اگر همراه تب کودک شما دارای علایم زیر بود حتما باید آن را جدی گرفت: کاهش اشتها، بی‌حالی،‌ رنگ‌پریدگی یا برافروختگی صورت، یا تغییرات دیگر در ظاهر و یا در رفتار کودک از جمله بداخلاقی و بدخلقی و خواب‌آلودگی، وجود دانه‌های کوچک یا بزرگ ارغوانی یا قرمز روی بدن، عدم توانایی کودک در بلع درست یا ریختن آب دهان وی،‌ هذیان در کودک، تحریک‌پذیری او و یا این که کودک با وجود این که بینی او را تمیز کرده‌اید نمی‌تواند به درستی نفس بکشد، یا این که علایم گوش‌درد یا سرفه، اسهال و استفراغ در کودک وجود دارد. همه این علایم یا علایم غیرطبیعی دیگر می‌تواند ناشی از عفونت باکتریال یا ویروسی در بدن کودک باشد که باید درمان شود و نیازمند مراجعه به پزشک است. به خاطر داشته باشید هنگام دادن شرح حال کودک خود به پزشک معالج، کلیه علایم غیرطبیعی کودک خود را با پزشک در میان بگذارید. چون به تشخیص صحیح‌تر و درمان بهتر فرزند شما منجر خواهد شد.

اگر کودک شما زیر سه ماه است به سرعت در برخورد با تب به پزشک مراجعه کنید و سعی کنید قبل از مراجعه به فرزندتان داروی تب‌بر ندهید چون ممکن است مانع از تشخیص درست شود. مگر این که بدانید مدت زیادی طول خواهد کشید تا پزشک را ببینید. در مورد کودک سه‌ماهه و بزرگتر اگر علامت دیگری جز تب ندارد، می توان به کودک شربت استامینوفن کودک داد. در مورد کودکان ۶ ماهه و بالاتر می‌توانید از شربت ایبوبروفن هم استفاده کنید. در صورتی که یک ساعت بعد از مصرف دارو، تب فرزندتان کاهش نداشت، در مورد استفاده از دارویی دیگر با پزشک مشورت کنید. اگر علایم وجود عفونت که در بالا ذکر شد در کودک مشهود است بایستی کودک را به پزشک نشان داد. اما اگر حال بیمار اجازه می‌دهد این کار را تا ۲۴ ساعت به تعویق اندازید. چون تب معمولا اولین علامت بیماری است و در صورتی‌ که خیلی زود به پزشک مراجعه نمایید ممکن است تشخیص با مشکل مواجه شود. بنابراین اگر کودک بازی می‌کند، شیر، مایعات یا غذا می‌خورد، بیحال نیست و با خوردن شربت استامینوفن یا ایبوبروفن دمای بدنش زیر ۹/۳۸ است، بهتر است روز بعد (نه همان روز) به پزشک مراجعه کنید. توصیه می‌شود همه والدین کار با ترمومتر را یاد بگیرند. ترمومترهای جیوه‌ای به قیمت مناسب در داروخانه‌ها یا کالای طب به فروش می‌رسند. از پزشک یا پرستار بخواهید تا کار با آن را به شما آموزش دهد و در منزل از آن استفاده نمایید.

اما غیر از دادن دارو می‌توان از اقدامات دیگری هم استفاده کرد تا تب کودک کاهش یابد. حتی توصیه می‌شود قبل از مصرف دارو، ابتدا این اقدامات انجام شود و در صورتی که اثرمند نبود از دارو استفاده کنید. البته در صورتی که کودک شما بی‌حالی و بی‌اشتهایی داشت از همان ابتدا به کودک دارو بدهید.

از آنجا که با بالارفتن دمای بدن نیاز بدن به آب افزایش پیدا می‌کند و کاهش مایعات بدن به خصوص در کودکان خطرساز است توصیه آن است که به کودک خود شیر، آب و مایعات بدهید تا هم به کاهش دمای بدن کمک کند و هم مانع کم‌آبی یا رافع آن باشد. لباس‌های کودک خود را کم کنید. البته در این مورد توجه داشته باشید که اگر کودک عرق کرده جلوی کولر یا در اتاق سرد این کار را نکنید چون باعث سرماخوردگی او می‌شود. هوای اتاق را به تدریج به دمای کمتر برسانید اما دقت کنید که به قدری سرد یا خنک نباشد که باعث سرماخوردگی او شود. به این نکته هم دقت داشته باشید که کودکان به شدت تحت تاثیر دمای سرد یا گرم قرار می‌گیرند و دمایی که برای شما گرم است ممکن است برای کودک شما مناسب باشد و دمایی که برای شما سرد است برای کودک شما سرمای بیشتری دارد.. حتی می‌توانید کودک خود را با آب ولرم (و نه سرد) پاشویه کنید. به این ترتیب که دستمالی را با آب ولرم مرطوب کنید و به کل بدن او بکشید. در گذشته پاشویه کردن با آب و الکل مرسوم بود. چرا که تبخیر سریع الکل باعث سرد شدن سریع کودک میشد. اما امروزه این شیوه توصیه نمی‌شود چون الکل از پوست کودک جذب می‌شود و ممکن است باعث ایجاد مسمومیت در او شود.

با تایید پزشک از داروهایی همچون شربت استامینوفن یا ایبوبروفن برای کودک خود استفاده کنید. مقدار صحیح مصرف بستگی به وزن کودک دارد. بهتر است از قطره‌چکان استفاده کنید تا دوز صحیح آن استفاده شود. هیچ وقت مقدار دوز یا دفعات مصرف این داروها را خودسرانه زیاد نکنید. در صورتی که اثر نداشت با پزشک مشورت کنید شاید لازم باشد دارو را عوض کند. از جمله داروهایی دیگری که در گذشته برای کاهش تب استفاده می‌شد آسپیرین بچه بود که امروزه به دلیل ایجاد «سندرم ری» استفاده نمی‌‌شود. در صورتیکه کودک شما از سایر ترکیبات سرماخوردگی یا ضدسرفه استفاده می‌کند به این نکته توجه کنید که این داروها هم شامل مقداری از داروهای ضد‌تب هستند و به همین دلیل از دادن داروی تب‌بر دیگر به کودک خود خودداری کنید. برای اطمینان از ترکیبات داروی کودک، به بروشور داخل دارو یا روی جلد آن توجه کنید.

یکی از عوارض تب به خصوص در افزایش ناگهانی تب، تشنج است که در بیشتر موارد این نوع تشنج‌ها بی‌خطر هستند اما نیازمند توجه و رسیدگی است. علایم این تشنج چیست؟

تنفس کودک کند می‌شود، آب دهانش راه می‌افتد، سیاهی چشم‌هایش بالا می‌رود، و یا دست و پاهایش به شدت تکان میخورد.

اولین اقدامی که در این مواقع باید انجام داد این است که کودک را به پهلو یا پشت و به دور از اجسام سخت یا تیز بخوابانید،‌ سر او را به پهلو برگردانید تا در صورت استفراغ یا آب بزاق از دهانش خارج شود و به راه هوایی او برنگردد. تا وقتی در حال تشنج است سعی نکنید به دهانش چیزی وارد کنید. سعی کنید مدت زمانی که تشنج طول میکشد را به خاطر داشته باشید تا با پزشک در میان بگذارید. این تشنج‌ها معمولا از ۱۰ ثانیه تا ۴-۳ دقیقه طول می‌کشند. هنگامی که تشنج تمام شد با اقداماتی که در بالا گفته شد سعی کنید دمای بدنش را پایین بیاورید. از دارو، شیر و مایعات تنها زمانی استفاده کنید که کودک کاملا هوشیار است. حتی اگر تشنج خفیف باشد حتما به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که زمان تشنج بیشتر از ۴ دقیقه بود و یا کودک در هنگام تشنج کبود یا آبی شد، یا بعد از تشنج نمی‌توانست به درستی نفس بکشد یا بی‌حال و خواب‌آلوده بود، سریعا به اورژانس مراجعه کنید و یا بهتر است با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.

در صورتی که عفونت دلیل تب کودک شماست، ممکن است تا زمانی که عفونت به صورت کامل درمان نشده، تب مجددا برگشت کند. یعنی ممکن است ۲ تا ۳ روز طول بکشد. در صورتی که آنتی‌بیوتیک برای کودک شما شروع شده است ممکن است ۴۸ ساعت طول بکشد تا تب پایین بیاید. پس در این امر عجله یا نگرانی نداشته باشید. به این موضوع هم توجه داشته باشید که داروهای تب بر فقط تب کودک شما را پایین می‌‌آورد و تاثیری بر درمان عفونت او ندارد.