۱۷ آذرماه ۱۴۰۱ بود که خبر ثبت ژئوپارک طبس به عنوان سومین ژئوپارک جهانی ایران، منتشر شد. ژئوپارک‌ها و به عبارتی پارک‌های زمین‌شناسی (Geology Park)، گستره‌ای از پدیده‌ها و میراث زمین‌شناسی، جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی ارزشمند هستند که باید توان بالا بردن توسعه اقتصادی جوامع محلی و جلب همکاری‌های مردمی را داشته باشند و به صورت پایدار حفظ و مدیریت شوند. یونسکو به منظور درک دوره‌های زمین‌شناسی مناطقی را به عنوان ژئوپارک مشخص کرده است. ایده‌ تاسیس ژئوپارک در سال ۱۹۹۹ عملی شد.

، طبس با دارا بودن بیش از ۴۰ نوع ماده معدنی، به کلکسیونی از مواد معدنی تبدیل شده و ۷۶ درصد از ذخایر زغال‌سنگ ایران در این ژئوپارک قرار دارد، بنابراین از آن به عنوان پایتخت صنعت زغال‌سنگ ایران و خاورمیانه یاد می‌کنند. در کنار معادن نوین امروزی، معادن کهنی مانند معادن سرب و روی اُزبکوه، چاه سرب و سه چنگی از دیگر ظرفیت‌های ژئوپارک طبس در زمینه گردشگری معادن به حساب می‌آیند.

شواهد تاریخی نشان می‌دهند با اینکه طبس در حاشیه کویر و دور از مراکز حکومتی قرار داشته، همواره از امنیت کافی برخوردار بوده است. ناصر خسرو (شاعر بزرگ، فیلسوف، حکیم و جهانگرد ایرانی قرن پنجم هجری قمری) امنیت طبس را مثال زدنی و منحصر به فرد معرفی می‌کند، امنیتی که به گفته او باعث شده بود تا «مردم درِ سراهای نبستندی»، یعنی در خانه‌هایی با درهای همیشه باز زندگی می‌کردند.

طالعات ژئوپارک طبس از سال ۱۳۸۹ آغاز شده است، این ژئوپارک با مساحت ۲۲ هزار و ۷۷۱ کیلومتر مربع دارای ۳۹ ژئوسایت است که جذابیت‌های زمین‌شناختی فرهنگی و طبیعی قابل توجهی را در خود دارد و یکی از مراکز مورد توجه خاص زمین‌شناسان ایران و جهان است.

این ژئوپارک سه بخش مرکزی، دیهوک و دستگردان را در بر می‌گیرد. تنوع بالای پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناسی موجب شده تا این منطقه در میان زمین‌شناسان به «بهشت زمین‌شناسی ایران» مشهور شود.

در این ژئوپارک، سیر تحولات کره زمین از بیش از ۵۴۰ میلیون سال پیش (پرکامبرین) تا حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش (اوایل کرتاسه) را بدون کمترین وقفه زمانی می‌توان مشاهده کرد، در حالی که توالی‌های دوران اول زمین‌شناسی (پالئوزوئیک، ۵۴۰ تا ۲۵۰ میلیون سال پیش) آن در ایران و غرب آسیا بی‌نظیر است.

ژئوپارک طبس در کنار جایگاه مهم در زمین‌شناسی ایران، ظرفیت‌های زیست‌محیطی، تاریخی و فرهنگی را نیز در خود جای داده است. باغ تاریخی گلشن به عنوان نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی با قدمتی حدود ۲۵۰ سال، امامزاده حسین ابن موسی الکاظم برادر امام رضا(ع)، ارگ کهن طبس، سد کهن کریت، طاق شاه عباسی، کال جنی و کال سر در، از جمله مهم‌ترین داشته‌های این ژئوپارک در کنار گونه‌های گیاهی و جانوری آن، به حساب می‌آیند.

ژئوپارک طبس، روستاها و مناطق نمونه گردشگری نظیر خرو، کُریت، اِصفَهک، نایبند، پِیکوه، پیرحاجات، اسفندیار، سُرُند و مُودر و اِزمیغان را نیز در برمی‌گیرد.

نوشته و خبر نگار : احمد کاشانی  دبیر سرویس گردشگری و میراث و ا.حسن پور