بازگشایی معابر مرزی و استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه نقش بی بدیلی در رشد و توسعه اقتصادی ایران دارد و می توان آن را تنها راهکار خروج از وضعیت فعلی به ویژه رویارویی با تحریم ها دانست.

ایران از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب و همسایگی با ۱۵ کشور جهان از لحاظ مرزهای آبی و خاکی به عنوان پل ارتباطی از مزایای خوبی بهره مند است و با بازکردن مرزها و ارتباط مطمئن و کارآمد می تواند از مزایای آن به نحو مطلوب استفاده کرد.
افغانستان در میان کشورهای همسایه بزرگترین شریک تجاری ایران بوده و علاوه بر ویژگی هم مرز بودن دارای اشتراکات فرهنگی، زبانی، قومی و مذهبی است که با استفاده از مناسبات بین دو کشور می توان بخش قابل توجهی از فشارهای ناشی از تحریم های اقتصادی را به حداقل رساند.
استان خراسان جنوبی از ظرفیت های متعددی برای رفع محرومیت ها و توسعه اقتصادی برخوردار است که یکی از این ظرفیت ها دارا بودن مرز مشترک با افغانستان از طریق چهار شهرستان سربیشه، درمیان، نهبندان و زیرکوه است این در حالیست که یکی از امن ترین مرزهای کشور را این استان به خود اختصاص داده است.
۲۵ شهریور تا ۱۴ آذر ماه امسال دولت افغانستان برای چهار قلم کالای اساسی از جمله آهن آلات، کاشی و سرامیک، سیمان و مشتقات نفتی که بخش اعظمی از صادرات استان را شامل می شود محدودیت صادراتی ایجاد کرد.
یکم دی ماه نیز بدون اطلاع قبلی مرز ماهیرود برای بار دوم از طرف کشور افغانستان بر روی چهار قلم کالای مذکور بسته شد و دولت افغانستان علت تعطیلی را پرداخت نکردن عوارض گمرکی توسط تجار خود عنوان کرده اند و برای بازگشایی مرز در کمتر از یک هفته قول مساعد داد.
استاندار خراسان جنوبی ۱۵ دی ماه با سفر به هرات افغانستان و دیدار با سرپرست وزارت صنعت و تجارت افغانستان، بر توسعه روابط دوجانبه و افزایش سطح مبادلات تجاری به ویژه از مسیر خراسان جنوبی تاکید کرد.
محمدصادق معتمدیان از آمادگی مقامات استان و فعالان بخش خصوصی برای فراهم کردن بستر لازم برای توسعه تجارت فیمابین خبر داد و گفت: ایجاد شرکت های مشترک فرآوری و صادرات، واردات برخی کالاهای افغانستان به ایران یا ترانزیت با هدف صادرات به کشورهای ثالث می تواند نقش مهمی در توسعه روابط دوجانبه داشته باشد.
کامله صدیقی سرپرست وزارت صنعت و تجارت افغانستان نیز بر خواست طرف کشور افغانستان برای توازن تجارت و توسعه آن تاکید و آمادگی طرف افغان برای همکاری نزدیک در جهت تحقق برنامه های پیش بینی و تفاهم شده را اعلام کرد.
استاندار خراسان جنوبی در این دیدار با دعوت از هیات منتخب از وزارت صنعت و تجارت افغانستان و دیگر مراجع برای سفر به ایران و بررسی مشکلات و یافتن راه های رفع موانع و توسعه همکاری با استان خراسان جنوبی، به منظور بازدید از ظرفیت های مرزی، بازارچه ها و منطقه ویژه اقتصادی دعوت کرد.
سرپرست وزارت صنعت و تجارت جمهوری اسلامی افغانستان نیز ضمن استقبال از این دعوت، دستورات لازم در خصوص طرح های عملیاتی برای توسعه روابط که قابلیت اجرا و عینیت کمی داشته باشد را صادر کرد.
در این دیدار سید سعید حسینی معاون سفیر و محمدرضا کریم زاده رایزن بازرگانی سفارت جمهوری اسلامی ایران و میرسعید سعیدی رییس عمومی تجارت بین المللی وزارت صنعت و تجارت جمهوری اسلامی افغانستان نیز حضور داشتند.
استاندار خراسان جنوبی در ادامه سفر یک روزه به کابل، با سرپرست و معاون مالی وزارت مالیه جمهوری اسلامی افغانستان دیدار و گفت و گو کرد.
معتمدیان در تشریح اهمیت این دیدار گفت: این دیدار با هدف بررسی مشکلات و موانع پیش روی فعالیت بازارچه های مرزی استان و همچنین گسترش همکاری های متقابل تجاری برگزار شد.
وی با اشاره به ظرفیت های استان در حوزه های تجاری، ظرفیت های ترانزیتی و زیرساخت های موجود در مناطق مشترک مرزی؛ محدودیت اعمال شده برای صادرات چهار قلم کالا از طریق مرز ماهیرود (میل ۷۸) را به عنوان چالش پیش رو مطرح و بر لزوم وجود ثبات در قوانین و جلوگیری از بروز وقفه های از این دست که بر تجارت فیمابین تاثیر منفی دارد، تاکید کرد.
در این دیدار ،همدرد سرپرست وزارت و معاون مالی وزارت مالیه جمهوری اسلامی افغانستان، ضمن اعلام دستور بررسی ویژه برای رفع محدودیت چهار قلم کالای منع شده در مرز فراه، از پیشنهاد نماینده عالی دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حضور تیم تجاری در مرز خراسان جنوبی استقبال کرد.
در مدت اعمال محدودیت های صادراتی از جانب افغانستان، خراسان جنوبی که بیش از ۳۰ درصد صادرات ایران به این کشور را به خود اختصاص داده دچار ضرر و زیان های فراوانی شد.
نخستین ضرر مسدود شدن مرز برای تجار دو طرف، سلب اطمینان از دریافت خدمات در مرز است که در این مدت دو کشور دچار ضررهای سنگینی شدند.
همچنین نه تنها تجار، بازرگانان، صادرکنندگان و سایر فعالان اقتصادی که مرزنشینان این استان با مشکلاتی از جمله بیکاری و نبود شغل مواجه شدند.
بر اساس آمار رسمی منتشر شده، مجموع کالاهای صادراتی خروجی از طریق گمرکات استان در سال جاری از نظر ارزش ۵۸۰ میلیون دلار و از نظر وزن ۲ میلیون و ۴۲۰ تن بوده است که این میزان صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ ارزش ۶ درصد و از لحاظ وزن ۱۴ درصد کاهش داشته است.
میزان صادرات قطعی استان نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر تعداد اظهارنامه ۳۴ درصد، ارزش ۹ درصد و از نظر وزن هشت درصد کاهش داشت.
به گفته استاندار خراسان جنوبی با توجه به آمار سال گذشته یک میلیارد دلار صادرات از این مرز انجام شده و در مقابل آمار واردات از این مرز کم بوده است.
بعد از گذشت ۲ ماه از پیگیری ها و مکاتبات مکرر استاندار خراسان جنوبی و سایر مسئولان مربوط در نهایت معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار ۱۵ اسفندماه از بازگشایی مرز ماهیرود خبر داد.
مشیرالحق عابدی گفت: با پیگیری های مجدانه استاندار و همکاران حوزه اقتصادی بازارچه ماهیرود بازگشایی و صادرات چهار قلم مواد سوختی، سیمان، آهن و میلگرد به کشور افغانستان رفع ممنوعیت شد.
وی افزود: حاصل رایزنی و پیگیری های استاندار، مکاتبه ای از جانب دولت افغانستان است که برای رفع ممنوعیت صادرات چهار قلم ذکر شده و ۱۵ اسفند ماه تحویل استانداری خراسان جنوبی شد.
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار خراسان جنوبی تصریح کرد: پیگیری های صورت گرفته در ماه های اخیر منجر به بازگشایی بازارچه های یزدان و گلورده استان شد و فرصتی مناسب برای اقدامات تجاری در چهارچوب قوانین موضوعه است.
وی از دائمی شدن ترانزیت خارجی از مرز ماهیرود و موافقت مقدماتی برای احداث ۴۰ واحد سازمانی برای کارکنان گمرک ماهیرود خبر داد و اظهار داشت: امیدواریم با توجه به مشکلات مربوط به تردد کارکنان این گمرک بتوانیم به زودی شاهد احداث منازل سازمانی برای کارکنان گمرک باشیم.
مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی در این زمینه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: در طول دو دوره ممنوعیت صادرات چهار قلم کالای اساسی به افغانستان کارخانجات سیمان و کاشی و سرامیک استان با محدودیت های جدی مواجه کرده و هزینه تمام شده برای خروج از سایر مرزها را بالا برده بود.
محمدعلی خاشی ادامه داد: همچنین محدودیت صادرات، خطوط تولید و ساعات کاری این کارخانجات را تحت تاثیر قرار داده و برای کارگران نیز مشکل ساز شده بود.
وی بیان کرد: بدون شک اگر تلاش و پیگیری های استاندار و سفر وی به افغانستان، وزارت امور خارجه، مرزبانی و گمرک نمی بود شاید به این زودی مرز باز نمی شد.
مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی اظهار داشت: در مرحله دوم ممنوعیت صادرات کالا در مرز ماهیرود ۵۰ هزار تن کالا در مرز دپو شده بود که اکنون همه در حال خروج از مرز است.
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان جنوبی نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: هفته گذشته پیگیری های مستمر سفارت در کابل به این منتهی شد که رئیس گمرکات افغانستان در خصوص واردات چهار قلم کالا به این کشور مجوز صادر کرد.
محمد عجم افزود: وزارت خارجه همچنان پیگیر است تا این محدود به چند قلم کالای خاص نباشد اینکه تنها چهار قلم کالا مجوز ورود داده شود یک نوع گریز از مسئولیت یا سر و کار گذاشتن است که ما به آن قانع نیستیم.
وی بیان کرد: وزارت امور خارجه پیگیر است مرزهای استان به ویژه یزدان و ماهیرود به مرزهایی مانند دوقارون و مرزهای بین المللی تبدیل شود تا هیچگونه محدودیتی برای واردات و صادرات کالاهای قانونی وجود نداشته باشد.
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان جنوبی اظهار داشت: اکنون چون افغانستان در حال یک حالت انتقالی به سر می برد و انتخابات و گفت و گوهای صلح در حال انجام است به ویژه فراه که طالبان حضور فعال دارند، بسیاری از تصمیمات این دولت مقداری معطل مانده است که امید است هر چه زودتر این مذاکرات به یک مسیر مطلوبی برای صلح رسانده شود.
وی عنوان کرد: در باز یا بسته بودن مرز ماهیرود، ما ۵۰ درصد مجری هستیم در هفته های اخیر پیگیری های وزارت امور خارجه، استاندار، نمایندگان و سایر خیلی جدی بوده تا مرزهای استان به جایگاهی در حد دوقارون ارتقا یابد.
عجم ادامه داد: با فعال شدن کریدور شرق کشور میزان مبادلات تجاری از دوقارون هم بیشتر افزایش خواهد داشت هنوز زیرساخت ها در افغانستان فراهم نیست یا اینکه این بهانه وجود دارد و گفته شده تا این زیرساخت ها فراهم نشود نمی توانیم خواسته های ایران را بپذیریم.
وی یادآور شد: نسبت به دوقارون که مرکز اصلی تجارت بین ایران و افغانستان است با فعال شدن کریدور شرق (چابهار) تردد از مرزهای یزدان و ماهیرود سبب سهولت جاده ای برای تجار افغان خواهد شد.
استاندار خراسان جنوبی ۱۹ بهمن ماه از چندین واحد صنعتی کاشی و سرامیک و تایرسازی استان بازدید و از نزدیک در جریان مشکلات، موانع تولید و نیز توانمندی های واحدهای صنعتی در بحث تولید، اشتغال و صادرات قرار گرفت.
محمدصادق معتمدیان در گفت و ‌گویی صمیمی با کارگران این واحدهای تولیدی و گفت و گو با آنان، از نزدیک در جریان مشکلات و مسایل کارگران نیز قرار گرفت.
ماهیرود یکی از مرزهای راهبردی و مهم خراسان جنوبی است که نقش کلیدی و حیاتی در جذب بازار کشور همسایه دارد و بیش از ۳۰ درصد حجم کالاهای صادراتی کشور به افغانستان از طریق این مرز انجام می شود.
توسعه مناطق مرزی و باز شدن مرزها سبب تحولات عظیم در بخش های مختلف کشور، استان و منطقه می شود.
همچنین باز شدن مرزها بر امنیت منطقه تاثیرگذار بوده و گسترش و وجود امنیت خود عامل رشد و رونق است که خراسان جنوبی امن ترین مرزهای منطقه را به خود اختصاص داده است.
باز شدن مرزها به شرط تجهیز امکانات و زیرساخت ها علاوه بر رشد و رونق بخش های اقتصادی، تجاری، توسعه یافتگی و پیشرفت سبب عدم مهاجرت از روستا به شهر، توسعه شهرهای مرزی، رشد معیشت مردم و رشد اشتغال نیز می شود.
خراسان جنوبی دارای چهار بازارچه مرزی یزدان، گلورده (میل ۷۳)، ماهیرود (میل ۷۸) و دوکوهانه و ۲ گمرک بیرجند و ماهیرود است.