بعضی از افراد در حوزه علم و دانش کشور را باید از نخستین ها نامید که یکی از این افراد کاظم معتمدنژاد است؛ استادی که در حوزه علم ارتباطات و روزنامه نگاری جزو نخستین ها بود. وی در حوزه های روزنامه نگاری، ارتباطات، حقوق و علوم سیاسی تحصیل کرد و نخستین نهادها در علم ارتباطات و روزنامه نگاری را به وجود آورد و علاوه بر آن نخستین بار بحث اصول اخلاق حرفه‌ای، استقلال روزنامه‌نگاران، نظام جامع رسانه‌ها و موارد دیگری از این دست را مطرح کرد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت کاظم معتمدنژاد به بررسی زندگی و فعالیت های علمی او پرداخته است.

تولد و تحصیلات

کاظم معتمدنژاد در ۱۳۱۳ خورشیدی در روستای مود از بخش مرکزی شهرستان بیرجند چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و قسمتی از تحصیلات متوسطه خود را در زادگاهش و بخش دیگری را در بیرجند و سال ششم ادبی را در دبیرستان مروی تهران گذرانید تا اینکه در خرداد ۱۳۳۶ خورشیدی مدرک لیسانس رشته قضایی را از دانشکده حقوق، علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران اخذ کرد.

معتمدنژاد در زمان تحصیل در دوره‌ کارشناسی با مصطفی مصباح زاده مدیر وقت روزنامه‌ کیهان که استادش نیز بود، ارتباط دوستانه ای برقرار کرد. بنابراین وقتی مصباح زاده از دانشجویان دوره دکتری برای همکاری در کیهان دعوت کرد، معتمدنژاد فرصت را غنیمت شمرد و به محیط روزنامه وارد شد و دیری نپایید که از مترجمی زبان فرانسه به مسوولیت گروه خارجی و مقالات ارتقاء یافت.

در همین زمان روزنامه کیهان که به روزنامه نگاران تحصیل‌کرده نیاز داشت، بورسیه ای از دولت فرانسه دریافت کرد و معتمدنژاد به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن موفق به اخذ دکتری حقوق، علوم سیاسی و نیز دکتری تخصصی روزنامه‌نگاری از انستیتوی مطبوعات و علوم نظری دانشگاه پاریس شد.

حضور در ایران و برگزاری دوره عالی روزنامه نگاری
معتمدنژاد در ۱۳۴۳ خورشیدی با کوله باری از دانش روزنامه نگاری، ارتباطات، حقوق و علوم سیاسی و با اندیشه تاسیس نخستین دانشکده روزنامه‌نگاری به ایران بازگشت. خدمات دانشگاهی او از ‌۱۳۴۴ خورشیدی در کسوت استادیاری در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران آغاز شد. ضمن این‌ که همکاری خود را از آغاز ورود به ایران با موسسه کیهان حفظ کرد.

در همان سال نخست، موسسه کیهان پیشنهاد وی را برای یک دوره عالی روزنامه نگاری پذیرفت و برای این منظور از میان داوطلبان دیپلم، ‌۲۵ تَن انتخاب شدند. در پایان دوره ‌۲ ساله، اسم این دوره‌ عالی به موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی تغییر کرد.

در ۱۳۵۰ خورشیدی یعنی زمانی که نخستین فارغ التحصیلان در بحبوحه اخذ دانشنامه بودند، اسم موسسه به دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تغییر یافت. در این موقع وی از دانش یاری دانشکده حقوق دانشگاه تهران استعفا داد و در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی در منصب معاونت دانشکده مشغول به کار شد. معتمدنژاد از ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۹ خورشیدی نیز عهده دار مسوولیت ریاست دانشکده شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، این دانشکده تعطیل و در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان یک گرایش ادغام شد و با تعطیل شدن دانشگاه ها، معتمدنژاد به پاریس رفت و در آن جا به تدریس و تحقیق پرداخت.

تاسیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی
معتمدنژاد بعد از انقلاب هم میدان را خالی نکرد و در ‌۱۳۶۸ خورشیدی به ایران بازگشت و برای زنده نگه داشتن رشته علوم ارتباطات به صورتی خستگی ناپذیر تا احیای کامل آن پیش رفت. وی ضمن مشارکت فعال در تاسیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی و راه ‌اندازی دوره های کارشناسی ارشد و دکتری، پیش گام توسعه همه جانبه‌ دانش ارتباطات در کشور شد.

خدمات علمی و فرهنگی

معتمدنژاد از طریق تالیف آثار گران بها در زمینه‌ وسایل ارتباط جمعی، روزنامه‌نگاری و حقوق مطبوعات، تدریس در دانشگاه ها و برگزاری همایش‌ های ملی و منطقه‌ ای در جهت تعمیق فرهنگ و گسترش دانش ارتباطات کوشید. وی در تشکیل و عضویت انجمن های مختلف از قبیل انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، انجمن بین المللی تحقیق در ارتباطات جمعی، انجمن بین المللی حقوق فضا، انستیتوی بین المللی ارتباطات، انجمن فرانسوی علوم ارتباطات و اطلاعات نقش عمده ای داشت.

معتمدنژاد معتقد بود که به طرح جامع آینده نگری ارتباطات در ایران بر مبنای مطالعه تحقیق، سیاست‌گذاری و برنامه ریزی نیاز داریم و باید مبانی فکری را تقویت کنیم، جامعه اطلاعاتی امروز دستاورد اقتصاد نئولیبرال است که از دهه‌ ۸۰ میلادی در دنیا حاکم شده است. باید جنبه‌های مثبت و منفی این امر را مورد توجه قرار دهیم، ضمن اینکه به هدف‌های نظم نوین اطلاعات و همچنین اجلاس‌های برگزار شده درباره جامعه اطلاعاتی با تامل بیشتری بنگریم، نکته‌های مثبت آنها را استخراج کرده و حق ارتباطات را در برنامه‌های خود بگنجانیم تا بتوانیم پیشرفت لازم در حوزه ارتباطات در کشور را ایجاد کنیم به تازگی توانسته‌ایم میان انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی و اعضای انجمن مطالعات فرهنگی ارتباطات هماهنگی ایجاد کنیم و یک کمیته مشترک را شکل دهیم که قطعا این کمیته مشترک می‌تواند تا شکل گیری انجمن علوم ارتباطات ایران جایگزین خوبی برای آن باشد. البته نباید تاسیس این انجمن را نیز از یاد برد چرا که در قالب این انجمن می‌توانیم، هدف‌های خود را دنبال کنیم.

آثار
این استاد علم ارتباطات بیش از ۷۰ مقاله علمی به مجامع بین المللی یا مجلات ارایه کرده است. وی در سال تحصیلی ۷۴ ـ ۷۳ به عنوان استاد نمونه‌ دانشگاه های کشور از دست آیت الله هاشمی رفسنجانی ریاست جمهوری وقت لوح تقدیر دریافت کرد.

همچنین معتمدنژاد در ۱۳۸۴ خورشیدی و بر اساس مصوبه‌ هیات دولت نشان درجه یک دانش را از دستان رییس‌جمهوری وقت دریافت کرد.  وی علاوه بر ارایه مقالات متعدد علمی تاکنون ۲۹ عنوان کتاب نگاشته است که تعدادی چاپ و تعدادی دیگر در دست انتشار است که خودش درباره آن می گوید: مثل سمفونی ناتمام بتهوون در مورد کارهای من مصداق دارد، تمام نشده.

در ادامه به تعدادی از این آثار اشاره می شود:

– کتاب وسایل ارتباط جمعی که در مورد نخستین خبرگزاری مستقل جهان سومی(اینتر پرس)، مبتکر علم جدید، دو ایدئولوژی غالب پس از جنگ جهانی دوم: جریان آزاد اطلاعات و «ارتباطات توسعه بخش و … است.

– کتاب حقوق مطبوعات که در آن مطالبی در مورد قدیمی ترین قانون اساسی موجود جهان، نخستین عنصر تشکیل دهنده و مشخص کننده جرم مطبوعاتی و … مطالبی آورده شده است.

– روزنامه‌نگاری که توسط مرکز نشر سپهر منتشر شد و تا به امروز به چندین چاپ رسیده است.
– روش تحقیق در محتوای مطبوعات منتشر شده، توسط انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی با قطع است.

– وسایل ارتباط جمعی توسط انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی با قطع وزیری منتشر شده است.
– مبانی حقوقی بین‌المللی گزارشگری برای صلح منتشر شده توسط خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) است.
– اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی توسط مرکز پژوهش‌های ارتباطات و در قطع رقعی به چاپ رسیده است.

همچنین کتاب های جامعه اطلاعاتی: اندیشه‌های بنیادی، دیدگاه‌های انتقادی و چشم‌اندازهای جهانی، حقوق مطبوعات، حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران نویس و حقوق ارتباطات از دیگر تالیفات معتمدنژاد است.

سرانجام

سرانجام این استاد علم ارتباطات بعدازظهر ۱۴ آذر ۱۳۹۲ خورشیدی در بیمارستانی در تهران به دلیل بیماری درگذشت و در قطعه نام‌آوران بهشت‌ زهرا به خاک سپرده شد.