نوشته : امیرشاهین نایبی فر*

خراسان جنوبی از نظر وسعت سومین استان و به لحاظ جمعیت بیست و هشتمین استان ایران به شمار می رود در حالی که اهمیت وسعت و موقعیت این استان مرزی کمتر از میزان جمعیت نیست.

مساحت این استان ۱۵۱ هزار و ۱۹۳ کیلومتر مربع است که از این نظر سومین استان ایران محسوب می شود و براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت آن برابر ۷۶۸ هزار و ۸۹۸ نفر می‌باشد که از این نظر بیست و هشتمین استان کشور است.
این استان با مرکزیت بیرجند از شرق به طول ۴۶۰ کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور افغانستان است و از شمال به استان خراسان رضوی، از غرب به استان های یزد، اصفهان و سمنان و از جنوب به استان های سیستان و بلوچستان و کرمان متصل می شود.
تشکیل استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند از سال ۱۳۴۲ مطرح بود و سال ۱۳۸۳ پس از سال‌ها کشمکش سیاسی این استان تأسیس شد. خراسان جنوبی در زمان تأسیس شامل سه شهرستان بیرجند، نهبندان و سربیشه بود و اکنون ۱۱ شهرستان و از مرز شرقی تا مرکز کشور وسعت دارد.
نوع نگاه برنامه ریزان کشور بیشتر مبتنی بر شاخص جمعیت یا جمعیت بیشتر است که سبب افزایش تعداد نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و در نتیجه دسترسی بیشتر به تریبون های عمومی یا حق رای بیشتر در فرآیندهای تصمیم گیری شده است.
به علاوه قهر طبیعت در بلندمدت سبب ایجاد اختلاف بزرگ در شاخص های توسعه در شرق، مرکز و سایر مناطق کشور نسبت به یکدیگر می شود چنان که گویی در سال های آینده با وجود روند خشکسالی اخیر دیگر روستایی در شرق کشور باقی نخواهد ماند و استان مرزی و پهناور خراسان جنوبی از وجود جمعیت و نخبگان عرصه های مختلف خالی خواهد شد.
وقتی استانی وسیع و دارای جمعیت نه چندان زیاد باشد، پراکندگی جمعیت و فاصله زیاد بین شهرستان ها هزینه خدمات رسانی را برای دستگاه های دولتی افزایش می دهد که مسئولان استانی از دیرباز خواهان در نظر گرفتن این شاخص در برنامه ریزی های کلان کشور شده اند.
نبود توسعه صنعتی و صنایع مادر به بهانه کم آبی، استان را از وجود ظرفیت های توسعه ای محروم می کند که برای توسعه این استان راهبردهای زیر پیشنهاد می شود:
۱- برای حفظ و تثبیت جمعیت در نوار شرقی کشور با انتقال آب از دیگر نقاط کشور زمینه ایجاد صنایع و حفظ کشاورزی در خراسان جنوبی محقق می شود.
۲- مسئولان مربوط با ایجاد صنایع نرم افزاری و توسعه تجارت در حوزه فناوری اطلاعات این منطقه را به عنوان منطقه آزمایشی توسعه علمی فناوری با عنایت به سابقه علمی خراسان جنوبی و وجود مراکز متعدد آموزش عالی در بیرجند از جمله دانشگاه بیرجند و دانشگاه صنعتی بیرجند تبدیل کنند.
۳- کریدور شمال – جنوب (راه آهن چابهار – زاهدان – بیرجند – مشهد) یکی از ظرفیت های مهم توسعه شرق کشور است که در دستور کار دولتمردان قرار دارد اما نبود منابع مالی لازم روند ادامه کار را مختل کرده و نیازمند توجه ویژه در سطح ملی است.
۴ – توجه به توسعه گردشگری و صنایع دستی هرچند در دستور کار مسئولان استان قرار دارد اما هنوز رشته های تحصیلی مراکز آموزشی خراسان جنوبی سنخیتی با این سیاست ها نداشته و بیشتر فارغ التحصیلان آن مجبور به مهاجرت به دیگر نقاط کشور برای پیدا کردن شغل هستند.
۵ – خرده مالکی و نبود مکانیزاسیون کشاورزی استان، با وجود فقر شدید منابع آبی و نبود برندسازی محصولات عمده استان از قبیل زرشک، زعفران و عناب کشاورزان خراسان جنوبی را با چالش مواجه کرده است در صورتی که همه این موارد می تواند جزء شاخص های کلان برنامه و بودجه قرار گیرد و این استان پهناور و پر منابع را چند گام به سمت توسعه همه جانبه و پایدار پیش ببرد.