شهرستان زیرکوه واقع در شمال شرقی استان خراسان جنوبی به علت حوادث طبیعی به ویژه زلزله‌های متعدد اغلب بناهای تاریخی و بافت های مسکونی قدیمی خود را از دست داده است. در این میان در روستای زردان بنای تاریخی ارزشمندی قرار دارد به نام رباط زردان.
قدمت این بنا مطابق پرونده ثبتی این اثر تاریخی به دوره سلجوقی نسبت داده شده است. ولی با دقت در شواهد معماری و تامل در وقایع تاریخی این منطقه به این نتیجه می رسیم که این رباط از مستحدثات دوره تیموری باید باشد. در طول زمان این رباط شواهد تاریخی متعددی را بر تن خود به یادگار گذاشته است. از جمله با توجه به ناامنی که در اوایل دوره قاجار در منطقه به خاطر هجوم مهاجمانی که از مناطق شرقی و شمال شرقی ایران به منطقه انجام می دادند این رباط با الحاقات متعدد به صورت یک قلعه دفاعی درآمده بود.
این الحاقات خارج از توان بنا بود و این بارگذاری نامتناسب بر سازه‌ی اثر موجب آسیب های فراوانی به آن شده بود. این عامل در کنار آسیب‌های طبیعی دیگر مانند زلزله و فرسایش ناشی از نزولات جوی و باد موجب شده بود تقریباً غیر از یک پوشش باقی بود سقفهای رباط فرو بریزد.
میراث فرهنگی کار حفاظت و مرمت رباط را در سال ۱۳۸۵ آغاز کرد و در مراحل اول اقدام به جمع آوری آوار های فضاهای داخلی و پی‌بندی جرزها اقدام شد در فصل های بعدی مرمت استحکام بخشی جداره ها و جمع آوری الحاقات خارجی بناها در دستور کار قرار گرفت در سال ۱۳۹۶ از محل اعتبارات ملی بار دیگر این برنامه توجه قرار گرفت و کار بازسازی پوششهای فروخته آن انجام شد با توجه به زلزله خیز بودن منطقه تقویت سازه های سقف و جرزها با کلاف و مهارهای آهنی انجام شد. خوشبختانه شواهد معماری کافی برای الگوبرداری برای این بازسازیها در اثر موجود بود و بر هیمن مبنا در این فاز از مرمت تمام پوشش ها که شامل گنبدهای عرقچین در مابین تویزه ها و پوشش طاق آهنگ در صفه های طرفین شتر خان مورد بازسازی قرار می گیرد و همچنین بامسازی و آجرفرش بام آن انجام می شود. پس از پایان این فصل از مرمت، با توجه به بازسازی های انجام شده بنا شاکله اصلی خود را تقریباً نمایان می‌کند.
بنای تاریخی رباط زردان در فاصله ۱۴۵ کیلومتری شمال شرقی بیرجند مرکز استان ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی حاجی آباد مرکز شهرستان زیرکوه واقع شده است این بنای تاریخی تحت شماره ۲۵۸۶ در سال ۱۳۸۲ فرصت آثار ملی به ثبت رسیده است.
محمد علی بزرگمهر
کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافتهای تاریخی
اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی
