نوشته : دکتر محمود فاضلی بیرجندی

تخت کشی و گیوه چِنی
گزارشی از حرفه ای قدیم در بیرجند

گیوه پای­ افزار سنتی مردان در خیلی از نقاط ایران است. در بیرجند از دیرباز گیوه می­ ساختند.
زیره گیوه را تخت می گفتند و سازنده آن را تخت کِش.

تخت کِش، مقدار زیادی پارچه­ های کهنه را که مورد مصرفی نداشت از منازل مردم شهر یا دهات اطراف جمع­ آوری می­ کرد، می­ شست و به صورت باریکه­ هایی با عرض یک تا دوسانتی­متر می­ برید. آن باریکه­ ها را به تعداد بسیار زیاد، صدها لایه، را روی هم می­ گذاشت. آن را با سنبه یا درفش گداخته از چندین جا سوراخ می­ کرد. سیمی یا نخی را از سوراخ­ها رد می­ کرد تا آن پارچه­ ها را فشرده نگه بدارد. نخ چند نوع بود.

اکنون بسته­ ای پارچه­ ای تهیه شده بود شبیه به کتابی با ورق­ های زیاد. تخت­ کِش، آن پارچه­ ها را با گزن به شکل و اندازه کف پا می­ برید. دورتادور آن را آجیده می­ کرد تا محل اتصال رویه به تخت باشد. تخت گیوه مهیا شده بود. تختی که پارچه­ ای بود، خنک بود، و در عین حال عرق نمی­ کرد و مناسب بهداشت پا بود.

این تخت را برای زنانی می­ فرستاد که رویه گیوه را با سیمی شبیه سیم بافندگی می­ دوختند و به تخت وصل می­ کردند.

به کار آن زنان در گویش بیرجندی “گیوه چِنی” می­ گفتند. یعنی چیدن گیوه.

پوزه و انتهای گیوه باید سخت و مقاوم می­ بود. این دو قسمت را سنگ­ شکن می­ خواندند. سنگ­ شکن معمولا از استخوان یا چرم حیوانات تهیه می­ شد و دو سنگ شکن را با نخ مویی به هم می­ بستند که اصلا، حتی در موقع شست­ وشو، باز نمی­ شد.

دکان­ های تخت­ کشی در بیرجند پراکنده بود. راسته مخصوصی نداشت. اما حرفه­ ای بود که عده­ ای از مرد و زن در آن نقش داشتند و صاحب درآمد می­ شدند. این حرفه از طرفی مانع هدررفتن پارچه­ های کهنه یا لته­ هایی می­ شد که در هر خانه و در هر محل بود.

گیوه سیوجان در بیرجند معروفیت داشت.