نوشته : ا.زارعی  دانشجوی دکترای تخصصی اموزش پزشکی

استامینوفن، دارویی که همه مردم با آن آشنا هستند. دارویی که همه‌ی ما با شروع یک سردرد ساده حتی اگر به پزشک هم مراجعه نکنیم سریعا نسبت به مصرف آن اقدام می‌کنیم. استامینوفن، دارویی است که بدون نسخه‌ی پزشک  هم می‌توان از داروخانه تهیه نمود. این دارو، به اشکال مختلف از جمله قطره، شربت، قرص و شیاف و در دوزهای مختلف وجود دارد و برای تسکین درد یا کاهش تب از آن استفاده می‌شود.  اعتقاد عام بر این است که دارویی بی‌خطر و نوشداروی تمام دردهای ماست. غافل از آن که این دارو هم مشابه تمام داروهای دیگر، دارای ترکیب شیمیایی و ساخته‌ی دست بشر است و قطعا دارای عوارضی هم هست.

تمام داروهایی که مصرف می‌کنیم باید از طریقی از بدن متابولیزه شوند تا اثر کنند. راه‌های ممکن در بدن یا از طریق کبد است یا کلیه. متابولیسم دارو در هر جایی باشد، مصرف بی‌رویه‌ی آن دارو باعث صدمه به همان عضو می‌شود. داروی استامینوفن نیز دارای متابولیسم کبدی است و از راه کلیه هم دفع می‌شود. بنابراین دور از انتظار نیست اگر مصرف این دارو باعث صدمه به کبد و کلیه شود. هدف از بیان این مطلب ایجاد کمی ترس از خطرات احتمالی ناشی از مصرف بی‌رویه و بدون نظر پزشک در مورد این داروست. چرا که استامینوفن یکی از شایع‌ترین داروهایی است که منجر به نارسایی کبد و کلیه می‌شود. مصرف بی‌رویه و خودسرانه‌ی این دارو بیشتر از ده روز می‌تواند عوارض جدی در این ارگان‌ها به دنبال داشته باشد. به همین دلیل در افراد بزرگسال بیشتر از ده روز و در خردسالان بیشتر از پنج روز تجویز نمی‌شود.

از شایع‌ترین عوارض این دارو، درد معده، تهوع، استفراغ، زردی چشم‌ها یا پوست و ایجاد یرقان، اسهال، بی‌اشتهایی،‌ درد و حساسیت قسمت بالای شکم، زخم‌های دهانی، خارش، کهیر، گیجی و خواب آلودگی، ادرار کدر، ادرار دردناک، کاهش حجم ادرار، کاهش تمام گلبولهای خونی و حتی ایجاد تب می‌باشد. در شدیدترین حالت سمیت کبدی و کلیوی هم ایجاد می‌شود. در افراد لاغر یا دچار سوء تغذیه، مصرف دوز کم این دارو هم می‌تواند سمیت کبدی ایجاد کند. به همین دلیل در این گونه از بیماران و همچنین بیماران مبتلا به کم‌خونی، در بیماران کبدی و کلیوی، در زنان حامله و شیرده و نیز افرادی که اعتیاد مزمن به الکل دارند منع مصرف دارد. اثرات سمی این دارو با مصرف همزمان داروهایی همچون فنوباربیتال یا مصرف الکل بیشتر هم می‌شود. همه این موارد نشان می‌دهد که تا چه اندازه مصرف خودسرانه این دارو می‌تواند خطرناک باشد.

از همه‌ی اینها گذشته، مصرف این دارو به خصوص نوع استامینوفن کدیین که دارای مقداری مخدر هم هست،‌ می‌تواند وابستگی روانی و اعتیاد هم ایجاد کن و فرد احساس نماید که برای تسکین درد خود به مقدار بیشتری از این دارو احتیاج دارد و روز به روز مصرف آن را بیشتر نماید. توجه داشته باشید که مصرف داروی مسکن از هر نوع فقط باعث تسکین درد می‌شود و علت درد برطرف نخواهد شد و با مصرف مداوم داروی مسکن ممکن است مشکل اصلی بیمار هرگز شناسایی و درمان نشود.

بنابراین توصیه می‌شود که این دارو حتما با دستور پزشک معالج و طبق دستور وی مصرف شود. قرص استامینوفن را حتما با یک لیوان کامل آب مصرف کنید. چنانچه از شیاف این دارو استفاده می‌کنید، توجه کنید که ممکن است سبب خونریزی‌های مقعدی شود. بنابراین دقت نمایید که در صورت بروز این مشکل استفاده از این دارو را قطع نموده و حتما به پزشک معالج مراجعه کنید.

چنانچه با مصرف این دارو دچار خشکی دهان شدید، آن را با مصرف آدامس‌های بدون قند یا جرعه جرعه نوشیدن آب (در صورت عدم منع مصرف) برطرف کنید. جهت پیشگیری از بروز مشکلات گوارشی (درد معده ) آنرا با شیر یا غذا مصرف کنید. چنانچه دچار سبکی سر یا گیجی و خواب‌الودگی می‌شوید، بلافاصله بلند نشوید و کمی نشسته یا درازکش باشید تا این حالت رفع شود. در صورتی که تحت نظر پزشک دیگری دارو مصرف می‌کنید، حتما پزشک خود را در میان بگذارید.

همه آنچه در مورد عوارض این دارو بیان شد، بدان معنی نیست که این عوارض برای همه انسان‌ها به یک شکل بروز می‌کند. بلکه در افراد مختلف خود را به شکل‌های مختلف نشان می‌دهد. شاید فردی هیچ‌کدام از عوارض فوق را هم نشان دهد و یا یک یا چند تا از عوارض فوق در آنها بروز کند. آنچه گفته شد نباید باعث ایجاد ترس بی‌مورد شود، به نحوی که حتی با دستور پزشک هم از مصرف آن خودداری کنید. بلکه دقت داشته باشید که در هر صورت بایستی در مصرف این دارو مانند تمام داروهای دیگر اعتدال رعایت شود و حتما زیر نظر پزشک استفاده شود. گاهی اوقات بدون مصرف این دارو، درمان شما تکمیل نخواهد شد و برای همین است که توصیه به نظر پزشک در مورد مصرف این دارو می‌شود.