نوشته : ا.زارعی  دانشجوی دکترای تخصصی اموزش پزشکی

یکی از اختلالات شایع خونی، کم‌خونی است که در آن تولید یا اندازه گلبول‌های قرمز یا مقدار هموگلوبین موجود در آن کم شده و به همین دلیل تبادل اکسیژن و دی اکسیدکربن بین خون و سلول‌های بدن دچار اختلال می‌شود. گلبول‌های قرمز خون به صورت گوی‌های کروی مقعرالطرفین و حاوی هموگلوبین هستند. این هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن در خون است. اکسیژن موجود در هوا از طریق ریه جذب خون شده و توسط خون به قلب منتقل می‌شود و از آنجا به داخل شریان‌های اصلی بدن پمپ شده و به تمام ارگان‌های بدن می‌رسند. پس برای رسیدن اکسیژن کافی به بدن بایستی سیستم تنفسی، قلب و عروق و سیستم خونی به سلامت در کنار یکدیگر کار کنند. با وجود کم شدن گلبول‌های خونی یا هموگلوبین در خون (کم خونی) حتی اگر از سیستم تنفسی و قلبی و عروقی سالمی هم برخوردار باشیم، سلولهای بدن دچار افت اکسیژن یا هیپوکسی خواهند شد. تمام

سلول‌های بدن برای زنده ماندن به عنصر اکسیژن نیاز دارند و چنانچه با افت آن مواجه شوند خفگی سلولی و به دنبال آن مرگ سلولی رخ می‌دهد. اتفاقی که در انواع سکته‌های مغزی و قلبی به دلیل انسداد عروق و نرسیدن خون یا اکسیژن به آنها اتفاق می‌افتد.

کم‌خونی به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد. یکی از دلایل آن به شکل گلبول‌های قرمز ارتباط دارد که در کم‌خونی داسی شکل رخ می‌دهد. در این نوع کم‌خونی گلبول‌های قرمز تغییر شکل می‌دهند و به شکل داس در می‌آیند که بسیار شکننده‌اند و درحین عبور از مویرگ‌های بدن دچار آسیب‌دیدگی شده و از بین می‌روند. دلیل دیگر ایجاد کم‌خونی، به عدم ساخت هموگلوبین بر می‌گردد که به دلیل فقدان یا کم بودن آهن در بدن رخ می‌دهد. انواع دیگر به دلیل خونریزی، عدم تولید سلول‌های خونی در مغز استخوان و یا از بین رفتن سلول‌های خونی به دلایل مختلفی همچون بیماری‌های ژنتیکی، بیماری‌های خودایمنی، حساسیت‌های مختلف و…. اتفاق می‌افتد. اما شایع‌ترین علت آن، کم‌خونی فقر آهن است که در بسیاری از افراد که زندگی طبیعی هم دارند به درجات مختلف وجود دارد و نیازمند رسیدگی و درمان است.

مهمترین علامت کم‌خونی، خستگی مزمن و زودرس در افراد است. ضعف و رنگ‌پریدگی، تند شدن نبض و ضربان قلب، کوتاهی تنفس، درد قفسه سینه، سرگیجه و ضعف و سبکی در سر، مشکلاتی همچون عدم توجه و تمرکز، سردرد، بی حسی و سردی دست و پا، رنگ‌پریدگی در ناخن‌ها، میل به خوردن مواد غیرخوراکی همچون خاک و قاشقی شدن ناخن‌ها از علایم دیگر است که در افراد مختلف به صورت‌های مختلفی بروز می‌کند. این علایم از نوع خفیف تا شدید در انواع کم‌خونی اتفاق می‌افتد و در دانش‌آموزان می‌تواند منجر به افت تحصیلی در آنان شود. این بیماری در نوع خفیف آن اغلب شناخته نمی‌شود و به همین دلیل درمان آن هم غفلت می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد عوارض در افراد شود. اغلب افراد هم ممکن است کم‌خونی را دست کم بگیرند و یا حتی خوددرمانی کنند. در حالی که باید به این نکته توجه داشت که درمان کم‌خونی امری ضروری و لازم است. آگاهی نسبت به شناخت علایم این بیماری و مراجعه‌ی به موقع به پزشک و درمان آن اهمیت زیادی دارد. والدین بایستی حتما به علایم کم خونی در فرزندان خود واقف باشند و در صورت وجود مشکلات عدم توجه و تمرکز، خستگی زودرس هنگام بازی و فعالیت، بی‌اشتهایی و یا افت تحصیلی آنان به پزشک مراجعه کنند.

مصرف ناکافی آهن، جذب ناکافی آن و خونریزی شدید از دلایل کم‌خونی فقر آهن است. باید توجه داشت که  افزایش نیاز به آهن در دوران‌های خاصی از زندگی همچون حاملگی و نوجوانی یا دوران قاعدگی وجود دارد.

کاهش مصرف مواد غذایی حاوی آهن از جمله گوشت قرمز، عدس، زرده تخم مرغ، سبزی و میوه‌ها و عدم جذب آهن به دلایل کمبود ویتامین  ب دوازده   و اسید فولیک رخ می‌دهد. با کمبود این ویتامین‌ها حتی در صورت وجود آهن کافی در مواد غذایی، جذب آهن به درستی اتفاق نمی‌افتد. داشتن سیستم گوارشی سالم و نیز مصرف مواد غذایی حاوی اسید فولیک از جمله سبزی‌ها و میوه‌جات از کمبود این مواد در بدن جلوگیری می‌کند. مصرف چای بلافاصله قبل یا بعد از غذا نیز از جذب آهن موجود در غذا پیشگیری می‌کند. بنابراین توصیه می‌شود یک تا دو ساعت قبل یا بعد از غذا از مصرف چای خودداری شود. در صورت اثبات آنمی فقر آهن که با بررسی تاریخچه بیمار، معاینه فیزیکی و آزمایش خون مسجل می‌شود، پزشک به دنبال رفع علایم و در صورت وجود، درمان بیماری زمینه‌ای برمی‌آید. درمان کم‌خونی فقر آهن با استفاده از انواع مختلف داروهای آهن از جمله خوراکی و تزریقی است. مصرف قرص آهن که روشی شایع در درمان کم‌خونی است، در افراد مختلف عوارض مختلفی از جمله دل‌درد، دل‌پیچه، اسهال و یبوست به همراه دارد. برای کاهش عوارض آن توصیه می‌شود که آخر شب و با معده‌ی پر مصرف شود. وجود ویتامین سی نیز جذب آهن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم که قرص آهن با مقداری محلول آب لیمو یا  آب پرتقال مصرف شود.