یادگار بی بی نواب که بیش از ۴۰۰ سال در پس کوچه ای از محله چهاردرخت با هیاهوی کودکان یا سوز و نوای تعزیه خوانان سر کرده اکنون در تنهایی و سکوت چشم به راه تدبیری است که او را از ویرانی برهاند.
حسینیه «نواب» از جمله بناهای تاریخی در شهر بیرجند است که بنا به آنچه مورخان بر کتیبه سردر آن نگاشته اند اولین خشت بنای آن در سال ۱۰۰۱ هجری قمری به دستور امیرزاده خاتون ملقب به بی بی نواب که از بانوان معتقد در خاندان خزیمه بوده بنا شده است.
این بنا در تاریخ اگرچه همواره از طبقات گوناگون رجال سیاسی، نظامی و کسبه پذیرایی کرده اما آنچه بی بی نواب در نیت خیر خود به دنبال آن بوده، ساختن فضایی برای برپایی عزای امام حسین (ع) است.
یکی از قدیمی ترین ساکنان محله چهاردرخت که نزدیک به نیم قرن از زندگی خود را در جوار این بنای با ارزش تاریخی سپری کرده در خاطرات دوران کودکی اش دو نوع کاربری را از این مکان به یاد دارد.
سید محمد لامعی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: حسینیه نواب موقوفه ای است که در طول سال کودکستانی برای اطفال بوده و در ایام محرم نیز به عنوان تکیه برای عزاداری استفاده می شده است.
وی ادامه داد: عصر روزهای هفتم، هشتم و نهم محرم همه دسته های عزاداری شهر به این حسینیه آمده و در میانسرای آن عزاداری می کردند.
نام وقف ما را به دنبال پرونده هایی از آن در اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند می کشاند. مثنوی هفتادمن که وقتی گشودیم چله ای از اجاره نامه ها بین اوقاف و اشخاص متعدد دیده می شد.
کسانی که به اذعان مسئولان مربوطه در برهه هایی از زمان با اظهار فقر و نداری اجازه سکونت در این مکان تاریخی را یافتند مشروط به اینکه از بنا محافظت کنند، اما بی ملاحظگی آنها در سال های طولانی نه تنها برای بنای تاریخی حسینیه نواب سودی نداشته بلکه اثرات تخریب هم در آن به طور کامل مشهود است.
** حسینیه نواب در سایه بی توجهی ها
بنای حسینیه نواب در محله چهاردرخت روبه روی محبان قدیم بیرجند واقع شده است معماری منحصر به فرد این بنا حاکی از ساخت خانه ای با معیارهای اصیل ایرانی – اسلامی دارد.
زندگی سال هاست که در این بنا مرده و امروز می توان در تنهایی نواب، جای خالی کودکانی که روزگارهای دور برای کسب علم و دانش وارد این بنا می شدند؛ یا زنان و مردانی که ساعت ها در ایوان های زیبا می نشستند و چشم به تعزیه خوان های میانسرا می دوختند و اشک ماتم می ریختند را به وضوح دید.
امروز اما حسینیه نواب را سکوت وهمناکی فراگرفته و ترس از فروریختن را در خشت خشت این بنای چند صد ساله می توان به تماشا نشست.
گرچه حسینیه نواب عنوان یک اثر تاریخی ثبت ملی را به یدک می کشد اما درب آن همیشه بسته است و حدود یک ساعت بازدید میدانی خبرنگار ایرنا از وضعیت فعلی بنا حاصل هماهنگی هایی است که از قبل با اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند انجام شده بود .
**حسینیه نواب موقوفه ای بدون درآمد
مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی گفت: موقوفه حسینیه نواب هیچ منبع درآمدی ندارد که اوقاف صرف مرمت و بازسازی آن کند.
حجت الاسلام پرویز بخشی پور در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: حسینیه های زیادی داریم که درآمدی ندارد و واقفین نیز اجازه تبدیل به احسن و یا تغییر کاربری آنها را نداده اند، لذا به دلیل نبود اعتبار برخی از این حسینیه ها که ارزش تاریخی نیز دارند به حال خود رها شده و در حال تخریب هستند.
وی با تاکید بر اینکه حسینیه نواب به لحاظ تاریخی و معماری حتی از حسینیه امام رضا(ع) نیز بسیار قابل توجه تر است ادامه داد: حسینیه دارای آب و برق بوده اما به لحاظ قانون وقف هیچ گونه درآمدی ندارد و از سال ۵۹ برای جلوگیری از تخریب، در اختیار خانواده های نیازمند و فاقد مسکن قرار گرفته تا هم سکونت کرده و هم از بنا مراقبت کنند.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی اضافه کرد: این افراد توجه کافی به نگهداری از بنای با ارزش تاریخی را نداشتند لذا از حدود ۹سال پیش اجازه سکونت به کسی دیگر در حسینیه نواب داده شد و ساکنان قبلی نیز مجبور به تخلیه شدند.
وی با این اعتقاد که هنوز برای مرمت بنای حسینیه نواب دیر نشده است گفت: هیات های مذهبی زیادی تمایل دارند که با در اختیار گرفتن این قبیل حسینیه ها مراسم های مختلف خود را در آن انجام دهند و از سویی بنا را هم مرمت کنند اما قوانین سخت گیرانه میراث فرهنگی آنها را از این کار منصرف می کند.
حجت الاسلام بخشی پور با تاکید بر اینکه بناهایی از قبیل حسینیه نواب شناسنامه استان است ادامه داد: گرچه مرمت آن هزینه های زیادی دارد اما به هر صورت باید جزو اولویت ها باشد تا به سرنوشت برخی بناهای تاریخی که کاملا فرو ریخته دچار نشود.
** مرمت نواب چشم به راه اعتبار
مدیر پایگاه بافت تاریخی بیرجند هم به ثبت ملی شدن این بنای تاریخی در سال ۷۶ اشاره کرد و گفت: با توجه به موقوفه بودن بنای حسینیه نواب و همچنین لزوم حفظ، نگهداری و مرمت و احیای این بنای ارزشمند تاریخی، در تفاهم نامه ای اواخر سال گذشته مرمت بنا به اداره کل میراث فرهنگی استان واگذار شد.
علیرضا نصرآبادی ادامه داد: پیشنهاد تخصیص اعتبار در سال مالی ۹۸ برای مرمت این بنا به تهران ارسال شده و در صورتی که موافقت انجام شود بر اساس اولویت مرمت و بازسازی انجام خواهد شد.
وی استحکام بخشی دیوارها، را از اولویت های مرمت در بنای حسینیه نواب ذکر کرد و گفت: کف سازی، بام سازی مناسب برای جلوگیری از نفوذ رطوبت و مرمت تزئینات و گچبری ها نیز در اولویت های بعدی قرار دارد.
مدیر پایگاه بافت تاریخی بیرجند، میزان اعتبار مورد نیاز برای مرمت این بنا را حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان برآورد کرد و افزود: اگر اعتبارات کافی از محل اعتبارات استانی یا ملی اختصاص یابد ظرف مدت یکسال مرمت آن انجام خواهد شد.
وی یادآور شد: البته تا زمان شروع مرمت با پایش بنا از تخریب بیشتر آن مراقبت می شود.
امید می رود که تخصیص به موقع اعتبارات در برنامه ۱۰ ساله، میراث فرهنگی بتواند حسینیه نواب این بنای با ارزش را از تنهایی و غربت رها کرده تا همچون گذشته مکانی در خور شأن برای اجرای نیت واقف نیک اندیش باشد.
گزارش میدانی از عصمت برزجی
