خاصیت نوروز نو شدن است و کوزه شکنی سنتی زیبا از مردمان شهرستان قاینات در استان خراسان جنوبی است که با اجرای آن دردها و بلاها را در آخرین چهارشنبه سال از زندگی خود دور می کنند.

مردمان قدیم کوزه های سفالی را برای آب آشامیدنی استفاده می کردند این کوزه با خاصیت تصفیه کنندگی که داشته املاح آب را در دیواره خود جذب کرده و در نتیجه طعم گوارایی را به آب می بخشیده است. اما با گذشت زمان کوزه ها لایه ای از جلبک گرفته و غیر قابل استفاده می شدند به همین دلیل سنت کوزه شکنی برای از بین بردن این کوزه ها اجرا می شده است.
یک نویسنده و پژوهشگر در شهرستان قاینات با تشریح سنت کوزه شکنی به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت سنت کوزه شکنی به دوره قاجار برمی گردد.
حسن مختاری، علت اصلی رواج این سنت را عادت دادن مردم به استفاده نکردن از کوزه های میکروب گرفته عنوان کرد و افزود: کوزه های جلبک گرفته مانع ترواش آب شده لذا با این توجیح که کوزه های قدیمی شیطان دارد مردم قانع می شدند که آن را شکسته و از کوزه جدید استفاده کنند.
وی با بیان اینکه در آن زمان به این سنت معنای عاشقانه ای هم داده بودند تصریح کرد: معمولا خانواده ای که دختر دم بخت داشت و جهیزیه اش هم آماده بود دستمالی به دسته کوزه بسته و کوزه توسط دختر از پشت بام به کوچه پرت می شد تا اگر جوانی عاشق دختر صاحبخانه باشد با این دستمال بتواند از او خواستگاری کند.
این نویسنده ادامه داد: زمان سنت کوزه شکنی چهارشنبه آخر سال موقع غروب آفتاب و بعد از مراسم چهارشنبه سوری بود.
وی یادآور شد: داخل کوزه های قدیمی کمی آب، زغال، سکه و نمک می ریختند و اعتقاد داشتند که با شکستن کوزه ، آبی که به زمین می ریزد روشنایی آورده، نمک باعث چشم زخم شده، سکه را به نیت صدقه انداخته می شد و زغال هم سیاه بختی را از خانواده دور می کرده است.
مختاری گفت: البته گاهی هم بر مبنای کشت غالب آن زمان که جو، گندم یا ارزن بوده مقداری از این دانه ها داخل کوزه می ریختند تا پرندگان بعد از شکستن کوزه از آن تناول کنند.
وی با بیان اینکه هنگام پرت کردن کوزه به داخل کوچه اشعاری هم خوانده می شده ادامه داد: معمولا دختر یا مادر خانواده که قصد انداختن کوزه را داشته با لهجه محلی می گفته « درد و بلای این خونه / هَتو کوزه می ریزم/ ای درد و بلا ره/ هَتو کوزه می ریزم»
این شهروند قاینی گفت: اگر جوان عاشقی هم بعد از شکستن کوزه دستمالی که به دسته آن بسته شده را بردارد بعد از چند روز با جعبه شیرینی و همان دستمال به خواستگاری دختر خانواده می رود.
وی با تاکید بر اینکه هدف اصلی کوزه شکنی دور کردن میکروب از خانه بوده است افزود: چاشنی عشق را به مرور مردم به آن اضافه کردند تا این سنت جذاب تر شود.
مختاری یکی دیگر از اهداف سنت کوزه شکنی را احیای صنعت کوزه گری عنوان کرد و گفت: زمانی که خواستگار با شیرینی محلی و دستمال به خانه عروس می رفت یک کوزه نو هم با خود می برد .
وی یادآور شد: این مراسم به همراه اشعاری جدید تر همه ساله در منطقه گردشگری بوذرجمهر قاین اجرا می شود.

** ثبت ملی کوزه شکنی قاین
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی نیز گفت: سنت کوزه شکنی بهمن ماه سال ۹۱ به شماره ۸۱۷ در فهرست میراث ناملموس ( معنوی) کشور به ثبت رسیده است.
سید احمد برآبادی اظهار داشت: سنت کوزه شکنی از قدیم الایام در شهرستان قاینات و برخی روستاهای اطراف رایج بوده است.
وی افزود: سنت کوزه شکنی علاوه بر اینکه در آستانه سال نو شور و شعف و شادمانی ایجاد می کرد باعث می شد که خانواده ها با کوزه های نو و تمیز از قنات یا چشمه به داخل خانه آب بیاورند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی یادآور شد: با توجه به اینکه سنت کوزه شکنی در حال فراموشی بود ثبت ملی به احیای این سنت کمک کرد.
وی ادامه داد: یکی از اهداف مهم ثبت در فهرست میراث معنوی نیز احیا سنت کوزه شکنی بود که پس از ثبت اثر در ردیف آیین های ملی مسئولان محلی و مردم در احیای این سنت تلاش کردند.
وی گفت: سنت کوزه شکنی هر ساله چهارشنبه آخر سال در شهرستان قاینات به صورت سنتی و محلی و در باغ جهانی اکبریه بیرجند به صورت نمادین اجرا می شود.