حتما شما هم در جریان پست اینستاگرامی بهاره افشاری بازیگر تلویزیون هستید که با انتشار تصویری از اسکناس ۱۰ هزار تومانی در صفحه اینستاگرام خود به چاپ شعر معروف «سعدی» واکنش نشان داد و با وجود این که کارشناس ادبیات نیست این دیدگاه را که یک پیکرند در«بنی آدم اعضای یکدیگرند» هر چند مشهور نیست به اصالت شعر سعدی نزدیک تر است، مطرح کرد و در ادامه درباره فقر فرهنگی نوشت. این ماجرا و البته ماجراهای قبل که توضیح داده شد باعث شد به سراغ دکتر محمد جعفر یاحقی استاد زبان و ادبیات فارسی، عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر قطب علمی فردوسی شناسی و ادبیات خراسان در دانشگاه فردوسی مشهد برویم تا متوجه شویم که جامعه فقر فرهنگی دارد یا عده ای دچار فقر علمی شده اند و به دلایلی دوست دارند در موضوعاتی که تخصصشان نیست صحبت کنند. برای بررسی بیشتر این موضوع این گفت و گو را بخوانید.
این گونه بهتر است یا این گونه می پسندم مجاز نیست
دکتر یاحقی در ابتدا درباره چگونگی تصحیح گفت: برای تصحیح در ادبیات باید این بیت یا هر بیتی را از دو منظر بررسی کرد؛ یکی شرح و توضیح شرح و دیگری مسئله تحقیق و تصحیح نسخه شناسی و متن شناسی است. متون کلاسیک بر اساس نسخه های خطی و دست نویس های کهن تصحیح شده و ضبط درست آن به دست می آید. این که من دلم چه می خواهد یا این گونه بهتر است یا این گونه می پسندم مجاز نیست. بنابراین هر متنی ابتدا باید یک تصحیح انتقادی صحیح داشته باشد و براساس آن ضبطی که بر اثر اجتهاد و تصحیح انتقادی مصححان آگاه پیدا می شود آن را ملاک قرار دهیم و سپس آن تصحیح انتقادی قابل تفسیرو تاویل است.
بحث «یکدیگرند» و «یک پیکرند» از قدیم وجود داشته است
مدیر قطب علمی فردوسی شناسی و ادبیات خراسان ادامه داد: براساس مدارک گلستان سعدی که تصحیح شده و نسخه های کهنی که مربوط به اوایل قرن هشتم است یعنی ۱۰، ۱۵ سال بعد از مرگ سعدی که به احتمال زیاد باید خیلی به زبان سعدی نزدیک باشد و در واقع باید گفت به سخن سعدی از همه نزدیک تر است تقریبا بالاتفاق تمام آن ها ضبط یکدیگرند را دارند، شادروان غلامحسین یوسفی که آخرین تصحیح را از گلستان ارائه داده و همه نسخه ها را دیده است می گوید. همه نسخه های این مصرع را به صورت «بنی آدم اعضای یکدیگرند» ضبط و ثبت کرده اند البته این بحث «یکدیگرند» صحیح است یا «یک پیکرند» از قدیم وجود داشته است.
وی افزود: عده ای «یکدیگرند» را نپسندیدند و شاید بنا بر حدیثی از حضرت رسول (ص) که در ادامه خواهم گفت آن را «یک پیکرند» تعبیر کرده اند ولی نسخه ها و علم نسخه شناسی می گوید «یکدیگرند» به سخن سعدی نزدیک تر است. علاوه بر این بنابر تحقیقاتی که انجام گرفته است معتقدند این عبارت «یکدیگرند» عبارت مشخص و قابل توجهی در روزگار سعدی بوده است.
شاهدهای مجتبی مینویی از رساله پولُس
شادروان غلامحسین یوسفی می گوید تمام نسخه های من یکدیگرند را ضبط کرده اند پیش از آن هم در مجله یغما مرحوم مجتبی مینویی که مجتهد اعلم و اخص در این زمینه است و یعنی هرچه او بگوید در این باره می تواند برای همه مصححان و محققان حجت باشد با تحقیق در این زمینه و براساس نسخه هایی که در آن روزگار در اختیار داشته و همچنین براساس مطالعه ای که در متون روزگار سعدی انجام داده به این نتیجه رسیده است که عبارت «یکدیگرند» مصطلح بوده و چندین شاهد نیز از رساله پولُس آورده که در آن جا از واژه «یکدیگرند» استفاده شده به طور مثال «همچنان که در یک بدن اعضای بسیار داریم هرعضوی را یک کار نیست. همچنین ما که بسیاریم یک جسم هستیم اما فردا فرد اعضای یکدیگریم» . در جایی دیگر در رساله اول پولُس آمده است که: «دروغ را ترک کرده هرکس با همسایه خود راست بگوید زیرا که ما اعضای یکدیگریم»
چرا عده ای «یک پیکرند» را صحیح می دانند
دکتر یاحقی درباره عده ای که «یک پیکرند» را صحیح می دانند، گفت: کسانی که برخورد ذوقی بااین مصرع دارند یا عده ای که با توجه به این حدیث حضرت رسول (ص) که می فرمایند: «مَثَلُ الْمُؤمِنینَ فی تَوادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ: اذَا اشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَر وَ الْحُمّی. مَثَل مؤمنان در دوستی و ابراز رحمت و عاطفه به یکدیگر، مثل پیکر است. هر گاه عضوی از آن دردمند شود، دیگر اعضای پیکر، با بی خوابی و تب، با آن عضو همدردی می کنند.» همچنین دکتر ذبیح ا… صفا، نقی صیامی، سعیدنفیسی، مرحوم خزاعلی و خطیب رهبر که درباره گلستان کار کرده اند به دلایل ذوقی و با استناد به حدیث معروفی که نقل شد ضبط «یک پیکرند» را صحیح دانسته اند اما نسخه های خطی «یکدیگرند» را ضبط کرده اند.
«یکدیگرند» صحیح است
وی با اشاره به دانش تصحیح درباره مصرع صحیح این شعر سعدی بیان کرد: دانش تصحیح مشخص می کند که مصرع صحیح همان «بنی آدم اعضای یکدیگرند» است. یک اصل که در تصحیح متن وجود دارد این است که هر کلمه و عبارتی که نامانوس تر باشد درست تر است. این یک قاعده است که کلمه و عبارت و هر معنایی که دور از دسترس تر، دشوارتر و دور از ذهن تر باشد، درست تر است. این قاعده در ۹۵درصد متون صدق می کندبه این دلیل که نسخه ها از روی هم نوشته می شده و هیچ آدم عاقلی ساده را سخت نمی کند بلکه بر عکس سخت را ساده می کردند و این اصل شناخته شده و مسلمی در تصحیح است که هر مصحح آگاهی که با تصحیح آشنایی داشته باشد معمولا سخن دشوارتر را اصلح و انسب می داند و آن را انتخاب می کند.
عده ای فقر علمی دارند
عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره کسانی که ندانسته درباره شعر سعدی نظر می دهند، افزود: به کسانی که شعر پشت اسکناس ۱۰۰ هزار ریالی را اشتباه دانسته و مسئولان و جامعه را به فقر فرهنگی متهم کرده اند باید گفت شما فقر علمی دارید. این گونه قشنگ تر است این گونه زیباتر است و من آن را بهتر می پسندم صحیح نیست و ذوق و برداشت شخصی افراد است اما اصل گلستان نوع دیگری است.
این گونه بهتر است یا این گونه می پسندم مجاز نیست
دکتر یاحقی در ابتدا درباره چگونگی تصحیح گفت: برای تصحیح در ادبیات باید این بیت یا هر بیتی را از دو منظر بررسی کرد؛ یکی شرح و توضیح شرح و دیگری مسئله تحقیق و تصحیح نسخه شناسی و متن شناسی است. متون کلاسیک بر اساس نسخه های خطی و دست نویس های کهن تصحیح شده و ضبط درست آن به دست می آید. این که من دلم چه می خواهد یا این گونه بهتر است یا این گونه می پسندم مجاز نیست. بنابراین هر متنی ابتدا باید یک تصحیح انتقادی صحیح داشته باشد و براساس آن ضبطی که بر اثر اجتهاد و تصحیح انتقادی مصححان آگاه پیدا می شود آن را ملاک قرار دهیم و سپس آن تصحیح انتقادی قابل تفسیرو تاویل است.
بحث «یکدیگرند» و «یک پیکرند» از قدیم وجود داشته است
مدیر قطب علمی فردوسی شناسی و ادبیات خراسان ادامه داد: براساس مدارک گلستان سعدی که تصحیح شده و نسخه های کهنی که مربوط به اوایل قرن هشتم است یعنی ۱۰، ۱۵ سال بعد از مرگ سعدی که به احتمال زیاد باید خیلی به زبان سعدی نزدیک باشد و در واقع باید گفت به سخن سعدی از همه نزدیک تر است تقریبا بالاتفاق تمام آن ها ضبط یکدیگرند را دارند، شادروان غلامحسین یوسفی که آخرین تصحیح را از گلستان ارائه داده و همه نسخه ها را دیده است می گوید. همه نسخه های این مصرع را به صورت «بنی آدم اعضای یکدیگرند» ضبط و ثبت کرده اند البته این بحث «یکدیگرند» صحیح است یا «یک پیکرند» از قدیم وجود داشته است.
وی افزود: عده ای «یکدیگرند» را نپسندیدند و شاید بنا بر حدیثی از حضرت رسول (ص) که در ادامه خواهم گفت آن را «یک پیکرند» تعبیر کرده اند ولی نسخه ها و علم نسخه شناسی می گوید «یکدیگرند» به سخن سعدی نزدیک تر است. علاوه بر این بنابر تحقیقاتی که انجام گرفته است معتقدند این عبارت «یکدیگرند» عبارت مشخص و قابل توجهی در روزگار سعدی بوده است.
شاهدهای مجتبی مینویی از رساله پولُس
شادروان غلامحسین یوسفی می گوید تمام نسخه های من یکدیگرند را ضبط کرده اند پیش از آن هم در مجله یغما مرحوم مجتبی مینویی که مجتهد اعلم و اخص در این زمینه است و یعنی هرچه او بگوید در این باره می تواند برای همه مصححان و محققان حجت باشد با تحقیق در این زمینه و براساس نسخه هایی که در آن روزگار در اختیار داشته و همچنین براساس مطالعه ای که در متون روزگار سعدی انجام داده به این نتیجه رسیده است که عبارت «یکدیگرند» مصطلح بوده و چندین شاهد نیز از رساله پولُس آورده که در آن جا از واژه «یکدیگرند» استفاده شده به طور مثال «همچنان که در یک بدن اعضای بسیار داریم هرعضوی را یک کار نیست. همچنین ما که بسیاریم یک جسم هستیم اما فردا فرد اعضای یکدیگریم» . در جایی دیگر در رساله اول پولُس آمده است که: «دروغ را ترک کرده هرکس با همسایه خود راست بگوید زیرا که ما اعضای یکدیگریم»
چرا عده ای «یک پیکرند» را صحیح می دانند
دکتر یاحقی درباره عده ای که «یک پیکرند» را صحیح می دانند، گفت: کسانی که برخورد ذوقی بااین مصرع دارند یا عده ای که با توجه به این حدیث حضرت رسول (ص) که می فرمایند: «مَثَلُ الْمُؤمِنینَ فی تَوادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ: اذَا اشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَر وَ الْحُمّی. مَثَل مؤمنان در دوستی و ابراز رحمت و عاطفه به یکدیگر، مثل پیکر است. هر گاه عضوی از آن دردمند شود، دیگر اعضای پیکر، با بی خوابی و تب، با آن عضو همدردی می کنند.» همچنین دکتر ذبیح ا… صفا، نقی صیامی، سعیدنفیسی، مرحوم خزاعلی و خطیب رهبر که درباره گلستان کار کرده اند به دلایل ذوقی و با استناد به حدیث معروفی که نقل شد ضبط «یک پیکرند» را صحیح دانسته اند اما نسخه های خطی «یکدیگرند» را ضبط کرده اند.
«یکدیگرند» صحیح است
وی با اشاره به دانش تصحیح درباره مصرع صحیح این شعر سعدی بیان کرد: دانش تصحیح مشخص می کند که مصرع صحیح همان «بنی آدم اعضای یکدیگرند» است. یک اصل که در تصحیح متن وجود دارد این است که هر کلمه و عبارتی که نامانوس تر باشد درست تر است. این یک قاعده است که کلمه و عبارت و هر معنایی که دور از دسترس تر، دشوارتر و دور از ذهن تر باشد، درست تر است. این قاعده در ۹۵درصد متون صدق می کندبه این دلیل که نسخه ها از روی هم نوشته می شده و هیچ آدم عاقلی ساده را سخت نمی کند بلکه بر عکس سخت را ساده می کردند و این اصل شناخته شده و مسلمی در تصحیح است که هر مصحح آگاهی که با تصحیح آشنایی داشته باشد معمولا سخن دشوارتر را اصلح و انسب می داند و آن را انتخاب می کند.
عده ای فقر علمی دارند
عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره کسانی که ندانسته درباره شعر سعدی نظر می دهند، افزود: به کسانی که شعر پشت اسکناس ۱۰۰ هزار ریالی را اشتباه دانسته و مسئولان و جامعه را به فقر فرهنگی متهم کرده اند باید گفت شما فقر علمی دارید. این گونه قشنگ تر است این گونه زیباتر است و من آن را بهتر می پسندم صحیح نیست و ذوق و برداشت شخصی افراد است اما اصل گلستان نوع دیگری است.
برگفته از روزنامه ی خراسان
