بشرویه به عنوان یکی از شهرهای خشت و گلی و کویری کشور در شمال غربی خراسان جنوبی واقع شده و از شمال با بجستان، از جنوب با دیهوک، از شرق با فردوس و از غرب با طبس همجوار است.

شهرستان بشرویه با توجه به تاثیرات طبیعی و اقلیمی کویر نوع خاصی از معماری منازل و بافت‌های روستایی و شهری را در خود قرار داده و کوچه‌‌های پرپیچ و خم نماهای کاهگلی و سقف‌های گنبدی و بادگیرها از عمده فضاهای مسکونی بشرویه است.

بشرویه به دلیل حفظ بافت سنتی زیبای خود و بادگیرهای زیبای آن، به شهر بادگیرها در خراسان معروف بوده‌ و از شهرهای تاریخی و قدیمی با عمری چند صد ساله‌ محسوب می‌شود که میزبان تعدادی از مکان‌های دیدنی خراسان جنوبی است.

بشرویه یکی از شهرهای تاریخی و قدیمی بوده که آثار ماندگاری مانند قلعه دختر، آسیاب‌های هفتگانه، پل‌های آب برسر ترناو، خانه ملاعبدالله تونی، باغ خان و کاروانسراها است و این بافت تاریخی بشرویه با شماره ۷۸۳۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

کویر بشرویه

کویر بشرویه از جاهای دیدنی این شهرستان محسوب می‌شود که آب و هوای خشک و کویری دارد و حداکثر و حداقل دمای هوای آن به ۴۹ و ۲۷ درجه سانتی گراد می‌رسد؛ این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه و از شرق به کویر نمک بشرویه و از شمال به کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می‌شود.

در وسیع‌ترین قسمت، کویر بشرویه حدود ۳۰ کیلومتر عرض و ۲۴ کیلومتر طول دارد و در مناطق شرقی کویر نیز فاصله بین تپه‌ها با نمکزارهای پراکنده پوشیده شده و در قسمت جنوبی و مرکزی هم تپه‌های ماسه‌ای عمدتا جهتی شرقی_غربی دارد.

پوشش گیاهی کویر بشرویه در قسمت شمالی انبوه‌تر و در قسمت جنوبی تنک‌تر است و این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه پسند مانند تاغ و اسکمبیل می‌شود و جوامع بوته‌ای همچون نسی را نیز می‌توان در آن دید.

از جمله گونه‌های جانوری که در کویر بشرویه زندگی می‌کنند می‌توان به سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیرمار، مار جعفری و مار شتری اشاره کرد.

حوض انبار میان ده

حوض انبار میان ده قدیمی‌ترین بنای مرکزی محله میان ده و از جاذبه‌های گردشگری بشرویه است و ساخت آن طبق کتیبه موجود بر بدنه‌اش به سال ۹۷۶ هجری قمری برمی‌گردد و ایوان زیبای بنا در جهت وزش باد غالب شهر ساخته شده و آن را با آجرکاری لوزی برجسته تزیین کرده‌اند.

استفاده از این آب انبار که آب ‌آن از طریق قنات رقه تامین می‌شود در ابتدا با شیوه برکه‌ای و به وسیله سطل و طناب میسر بوده است و در دوره قاجار با ایجاد پله و پاشیر یک راه دسترسی تازه از پشت بنا ایجاد شد؛ مصالح مورد استفاده در ساخت بنا سنگ و خشت پخته است و در قسمت پوشش ایوان آب انبار، آجرچینی را به شیوه رومی اجرا کرده‌اند و در کف ایوان از سنگ قلوه برای کف فرش استفاده شده است.

منزل استاد فروزانفر

منزل استاد فروزانفر که بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد محل زندگی کودکی استاد بدیع الزمان فروزانفر از اساتید و چهره های نامدار ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی ایران بوده است.

خانه فروزانفر که بعدها به شخصی به نام سماواتی فروخته شد نمونه کاملی از معماری ایرانی در اقلیم گرم و خشک محسوب می‌‌شود و در این خانه قدیمی پلانی ساده و درونگرا با حفظ محرمیت به چشم می‌خورد و همچنین تزیینات رسمی بندی و گچبری زیبایی را نیز در بالای طاق نماها، نورگیر اتاق‌ها، بادگیرها و سایر بخش‌ها می‌توان دید.

قلعه دختر بشرویه

از جمله قدیمی‌ترین آثار بشرویه، قلعه ای است که در ۱۲ کیلومتری غرب بشرویه در مجاورت آسیاب آبی معروف به آسیاب دهنه بر بالای کوهی به ارتفاع ۴۰۰ متر از سطح زمین و ۱۲۵۰ متر از سطح آب‌های آزاد واقع شده است و به نام قلعه دختر خوانده می‌شود.

قلعه دختر بشرویه یکی از جاهای دیدنی بشرویه و سالم‌ترین قلعه‌های کوهستانی استان است و این قلعه دختر در ارتباط با سکونت‌گاه‌های کهن رقه و بشرویه شکل گرفته و دژ دفاعی این منطقه باستانی محسوب می‌شود.

در زمینه سابقه تاریخی این قلعه چندین نظر وجود دارد یکی این است که قلعه مزبور در عداد سلسله قلاعی است که به همین نام از دوران ساسانی باقی مانده‌اند و نمونه‌هایی از آن در دیگر شهرهای ایران همچون قلعه دختر فیروزآباد، قلعه دختر بین مشهد و تربت حیدریه، قلعه دختر بجستان و قلعه دختر شوشتر است.

از نوع بناهای متعدد دیگر که در ایران، آذربایجان، هندوستان و لبنان وجود دارد و همگی از نظر ساخت بر بالای بلندی‌ها و نقاط صعب‌العبور قرار دارند و اغلب شیوه بناهای پیش از اسلام  ایران عهد ساسانی را دارا بوده و بیشتر جنبه مقدس و دفاعی داشته‌اند.

موزه خصوصی بشرویه

موزه خصوصی بشرویه که در اردیبهشت ماه سال ۸۷ افتتاح شده از نخستین موزه‌های خصوصی ایران و جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی است که با همکاری بخش خصوصی در خانه تاریخی ملا عبدالله تونی، واقع در بافت تاریخی شهرستان بشرویه (محله میانده) ایجاد و راه‌اندازی شده که این بنا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و دارای بیش از ۲ هزار شی تاریخی است.

این بنا با معماری اصیل خانه‌های چهار ایوانی صفویه از جاهای دیدنی بشرویه محسوب می‌شود و زادگاه یکی از علمای بزرگ ایران در همین دوره به نام ملا عبدالله تونی بشرویه بوده است که اجدادشان از اصفهان به بشرویه نقل مکان کرده‌ بودند.

 ملا عبدالله تونی در این شهر دروس مقدماتی خود را خوانده و سپس به اصفهان بازگشته است وی در مسیر رفتن به کربلا، در کرمانشاه فوت کرده و در همان جا نیز دفن شده است.

با توجه به گفته‌ افراد محلی، بنای موزه خصوصی بشرویه حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد و با توجه به تزئینات معماری آن، تقریبا همزمان با بنای مسجد میانده ساخته شده است.

آسیاب‌های بشرویه

آسیاب‌های بشرویه با پنج آسیاب در غرب بشرویه و در مسیر قنات قرار دارند از تاریخ دقیق ساخت این آسیاب‌ها که به آسیاب‌های اول تا پنجم مشهور هستند و از جاهای دیدنی بشرویه محسوب می‌شود هیچ کتیبه و مدرکی به‌جانمانده است اما براساس شواهد و وقف‌نامه‌های موجود قدمت‌ آن‌ها به ۴۰۰ سال قبل بازمی‌گردد.

با فواصل یک کیلومتری از یک‌دیگر، آسیاب‌های اول، دوم و پنجم متروکه شده‌ و از کار‌ افتاده‌اند؛ مصالح به کار رفته در این مجموعه، آجرهای مربع‌شکل، لاشه سنگ، ملات شن و گچ و آهک، قلوه‌سنگ و ساروج هستند.

در بخش غربی قنات، شاخه‌ای از آب به وسیله کانالی به داخل مخزنی هدایت می‌شود و سپس با ریزش روی پره‌های چرخ چوبی آسیاب، آن را به حرکت وامی‌دارد چرخ که با هرمی به سنگ رویین وصل شده است آن را نیز به چرخش درمی‌آورد و با چرخش سنگ، گندم کم‌کم به درون سنگ رویین منتقل می‌شود و پس از آزاد شدن به کناره‌های آن می‌ریزد.

منزل مستوفی

منزل مستوفی از بناهای اعیانی دوره قاجاریه و از جاذبه‌های گردشگری بشرویه بوده و متعلق به شخصی با نام مستوفی بوده است سبک معماری، بادگیرهای زیبا و ساباط در جانب شمال شرقی سازه به همراه تزیینات گچی در بخش‌های مختلف بنا از ویژگی‌های بارز ‌منزل مستوفی به شمار می‌روند و مصالح به کار رفته در منزل مستوفی خشت خام و در قسمت‌هایی آجری، ملات گل و گچ است.

رباط اصفاک و نیگنان

رباط اصفاک و نیگنان از آثار قدیمی و جاهای دیدنی بشرویه به‌ شمار می‌روند و در روستای اصفاک و نیگنان قرار دارند این کاروانسراها در زمینی به مساحت تقریبی ۲۵۰۰ مترمربع و به صورت شرقی-غربی احداث شده‌‌اند و تنها یک در ورودی و خروجی در وجه شرقی خود دارند و تفاوت کوچک این دو رباط، برج سر در ورودی رباط اصفاک محسوب می‌شود که رباط نیگنان فاقد آن است.

باغ خان

باغ خان با قدمتی تاریخی به امیرحسن خان طبسی تعلق دارد که به سبک بناهای دوره قاجار ساخته شده است و مصالح‌ به‌کار رفته در این بنا شامل خشت خام و گل می‌شود و نمای بیرونی آن با کاهگل و قاب‌بندی‌های گچی تزیین شده است، اتاق‌های بنا در اطراف حیاط بزرگ و مربعی شکل آن ساخته شده‌اند و در میانه ضلع غربی و شرقی حیاط دو ایوان روبروی هم قرار دارند و شاه‌نشین منزل در پشت ایوان شرقی واقع شده و در پشت این ایوان بادگیری وجود داشته که اکنون از بین رفته است و بخش اعظم بادگیر به داخل شاه‌نشین و شعبه‌ای از آن به سردابه مستطیل شکل زیر ایوان راه می‌یابد و حوض‌خانه‌ این سازه دارای تزیینات زیبای گچ‌بری و رسمی‌بندی استادانه‌ای در قسمت گنبد است.

پل آب بر

پل آب بر از مکان‌های دیدنی بشرویه به‌شمار می‌رود و مهندسان و معماران دوره ساسانی جهت تامین آب و مدیریت مصرف آن که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است، سازه‌های آبی بسیاری ساخته‌اند که پل آب بر بشرویه یکی از آن‌ها محسوب می‌شود و از مزایای پل آب بر می‌توان به انتقال آب از کف به زمین‌های قابل کشت در دو طرف رودخانه اشاره کرد و استفاده از این فناوری سنتی نشان از اهمیت تاریخی منطقه بشرویه دارد.

خانه مستوفی، عمارت کیانی، خانه پناهی، خانه ملأ عبدالله بشرویه، خانه غضنفری، خانه تاریخی بمانه از جمله این خانه‌های تاریخی هستند.

در کویر بشرویه همه امکانات پذیرش مهمان اعم از کمپ گردشگری و شترسواری و آفروید سواری وجود دارد.

نوشته و خبر نگار : احمد کاشانی  دبیر سرویس گردشگری و میراث و ا.حسن پور