مدیرکل منابع طبیعی خراسان‌جنوبی گفت: در تامین اعتبار عملیات‌های بیابان‌زدایی در استانی که ۵۰ درصد مساحت آن را بیابان تشکیل می‌دهد با چالش بزرگی مواجه هستیم.
استان خراسان‌جنوبی که ۵۰ درصد مساحت این استان را بیابان تشکیل می‌دهد و هر ساله در فصل تابستان درگیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان وگرد وغبار ناشی از این استان است.
استان خراسان‌جنوبی با دارا بودن مساحتی برابر ۱۵۰هزار و ۷۹۷ کیلومتر مربع ۹.۱۵درصد کشور عزیزمان ایران و ۰.۱ درصد مساحت خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده است.
حدود ۹۶.۵درصد از کل مساحت استان معادل ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۷ هکتار را عرصه‌های طبیعی در بر می‌گیرد؛ پدیده‌های بیابانی با مساحتی برابر ۵ میلیون و ۴۳۳ هزار و ۸۹۰ هکتار ۳۶ درصد از مساحت کل استان و ۳.۳ درصد مساحت کشور را در بر می‌گیرد.
مراتع کم تراکم بیابانی با مساحتی برابر هفت میلیون و ۵۵۷ هزار و ۷۰۵ هکتار معادل ۵۰ درصد مساحت کل استان را و ۴.۶ درصد مساحت کشور را در بر می‌گیرد.
مراتع خوب و نیمه متراکم با مساحتی برابر ۹۴۵ هزار و ۳۹۴ هکتار ۶.۳ درصد مساحت کل استان و۰.۵۷ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.
جنگلهای تنک و نیمه انبوه با مساحتی برابر ۶۳۶ هزار و ۹۸ هکتار ۴.۲ درصد مساحت کل استان را ۰.۳۸ درصد مساحت کشور را دربر می‌گیرد.
این استان با قرار داشتن بر روی کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی دارای ذخائر منابع آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم، تبخیر سالیانه بسیار شدید و میزان پوشش گیاهی اندک است. این شرایط موجب گردیده که از کل عرصه های طبیعی استان ۳۶ درصد را عرصه های بیابانی و ۵۰ درصد را مراتع کم تراکم بیابانی تشکیل دهد.
علیرضا نصرآبادی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی در گفتگو با خبرنگار خاورستان، اظهارکرد: استان خراسان‌جنوبی دومین استان بیابانی کشور است که براساس مطالعات انجام شده در خصوص مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی و به‌روزرسانی سال ۱۳۹۸، ۳۲ کانون بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده که سطح این کانونها برابر دو میلیون و ۱۱۲ هزار و ۱۰۹ هکتار است که سطح مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در سطح استان در سال ۱۳۹۸ برابر چهار میلیون و ۸۶۶ هزار و ۲۱۰ هکتار است.
بیش از ۸۴۵ هزار میلیارد ریال خسارت ناشی از گرد وغبار
وی با بیان این‌که مجموع خسارت‌های ناشی از این کانون‌های بحرانی در خراسان‌جنوبی سالانه حدود ۸۴۵ هزار و ۶۵ میلیارد ریال برآورد شده است، افزود: این در حالی است که در سال ۹۵ تعداد کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سطح استان، ۲۸ کانون به مساحت یک میلیون و ۳۸۶ هزار و ۷۴۱ هکتار و مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در سطح استان برابر سه میلیون و ۱۲۱ هزار و ۴۷۶ هکتار بوده است و این آمار نشان از افزایش یک میلیون و ۷۶۴ هزار و ۷۳۴ هکتاری مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی و ۷۲۵ هزار و ۳۶۸ هکتاری کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در بازه زمانی ۴ ساله مطالعات این طرح در استان دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی به مهمترین مراکز بالقوه و بالفعل تولید ریزگرد در خراسان‌جنوبی اشاره کرد و افزود: فعال‌ترین کانون‌های بحرانی خراسان‌جنوبی شامل ریگ بشرویه، حلوان شهرستان طبس، سهل‌آباد شهرستان نهبندان، سه‌قلعه شهرستان سرایان و شاهرخت شهرستان زیرکوه است که در تولید بادی گردوغبار در استان سهم بیشتری دارند.
نصرآبادی افزود: سایر کانون‌های بحرانی فرسایش نظیر دشت مرک شهرستان بیرجند نیز به صورت موقت و در فصول خاص در تولید ریزگرد نقش دارند که شاید جزو کانون های بحرانی نباشند.
۴.۸ میلیون هکتار تحت تاثیر فرسایش بادی است
وی بیان‌کرد: در خراسان‌جنوبی سطحی برابر ۴.۸ میلیون هکتار در کلیه شهرستانهای استان تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد که از این سطح، سطحی برابر ۲.۱ میلیون هکتار با توجه به خسارت فرسایش بادی به مناطق مسکونی، کشاورزی، صنعتی و زیرساخت‌های حیاتی استان به‌عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده که این کانونها در کلیه شهرستانهای استان پراکنده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی علت اصلی بیابان‌زایی در استان را فعالیت‌های انسانی دانست و افزود: در کنار شرایط سخت محیطی از جمله خشکسالی و کاهش بارندگی ناشی از تغییر اقلیم باعث تشدید پدیده‌ی بیابان‌زایی شده است.
نصرآبادی ادامه‌داد: این فعالیت‌های انسانی شامل بهره‌برداری غیر اصولی از آبهای سطحی و زیرزمینی، بهره‌برداری غیر اصولی از معادن، چرای مفرط مراتع خارج از ظرفیت چرایی و فصل مناسب و توسعه بی‌رویه کشاورزی و عدم توجه به دانش نوین در کشاورزی و بهره‌وری مناسب از آب در این بخش است که بخش اعظم آب استحصال شده از منابع زیرزمینی صرف این بخش می‌شود.
وی با بیان این‌که سابقه بیابان‌زدایی در کشور به سالهای ۱۳۴۷ بر می‌گردد، گفت: در خراسان‌جنوبی با تشکیل اداره جنگل‌بانی در شهر بیرجند در سال ۱۳۵۸ فعالیت‌های بیابان زدایی در استان آغاز شد که عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی در شهرستان های نهبندان، سربیشه و زیرکوه صورت گرفته است.
منشا اصلی گرد وغبار داخلی است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی تصریح‌کرد: به‌جز نوار مرزی شرقی استان که علت اصلی گروغبار ناشی از وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان ناشی از ارتفاعات کشور همسایه افغانستان است در دیگر بخش‌های استان طوفان‌های گرد و غبار غالبا منشا داخلی داشته و ناشی از اختلاف فشار روز و شب و یا همجواری با دو کویر بزرگ کشور ( کویر مرکزی و کویر لوت ) است که گروغبار ایجاد شده بخش اعظم استان را فرا می‌گیرد.
نصرآبادی بیان‌کرد: با توجه به سطح بسیار زیاد کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان و شرایط سخت محیطی در طول ۲۰ سال اخیر فعالیت‌های بیابان‌زدایی انجام شده در سطح استان نقش موثری در کاهش گرد و غبار و طوفان‌های شن و ماسه در استان داشته است.
وی اضافه‌کرد: با توجه به وجود بیش از ۸۰۰ هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت تاغ در مناطق بحرانی فرسایش بادی در استان مشکل ریزگرد در استان همانند سایر استان‌ها ملموس نبوده و این جای بسی خرسندی دارد و تلاش می‌شود در همین راستا با انجام فعالیت‌های اصولی و کارشناسی در قالب طرح‌های مصوب مدیریت مناطق بیابانی و مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی گام‌های موثری در کاهش آثار ناشی از حرکت شن‌های روان و طوفان‌های گردوغبار برداشته شود.
نهالکاری بیش از هفت هزار هکتار با گونه‌های مقاوم به خشکی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی اظهارکرد: عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی و مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و ریزگردها در غالب پروژه‌های بیولوژیک و بیومکانیک در حال انجام است که در این خصوص می‌توان به اجرای بیش از هفت هزار هکتار نهالکاری با گونه‌های مقاوم به خشکی و شوری خاک و همچنین بیش از هشت هزار هکتار مراقبت و آبیاری عرصه‌های نهالکاری شده در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سطح استان در سالهای ۹۸ تا ۱۴۰۰ را نام برد.
نصرآبادی یادآورشد: در سال ۱۴۰۱ نیز پروژه‌های مورد نظر به سازمان منابع طبیعی کشور پیشنهاد شده که امید است با تصویب این پروژه‌ها اقدامات بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان همانند سالهای گذشته، از پیشرفت مناسبی برخوردار باشد.
وی گفت: بر اساس آمار و اطلاعات موجود، گذشته‌ی استان از وضعیت بهتری برخوردار بوده است چرا که در بازه زمانی سالهای ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۲، ۳۳ درصد از مساحت استان در گستره اقلیم خشک و نیمه خشک بوده است و فقط ۶۷ درصد آن در گسترده اقلیم فراخشک قرارداشته است ولی با گذشت ۴۸ سال از این مدت اقلیم استان به سمت فراخشک تغییر یافته است و از سال ۲۰۱۲ به شرایطی نزدیک شده ایم که ۵/۹۱ درصد استان در اقلیم فراخشک قرار گرفته و فقط ۵/۸ درصد از استان در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد و آن نیز هم به نحوی است که ۵/۰ درصد از مساحت استان که غالبا منطق کوهستانی شمالی استان را در بر می گیرد در اقلیم نیمه خشک قرار می گیرند.
شرایط بحرانی خراسان‌جنوبی از نظر مراتع و سفره‌های آب زیرزمینی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی خاطرنشان‌کرد: بدون شک تغییر آب و هوای استان و کاهش بارندگی‌ها در استان برای هر یک از ما ساکنین استان پوشیده نیست و در طول این ۵۰ سال اخیر این تغییرات از شتاب فزاینده‌ای برخوردار بوده است به طوری که شرایط استان هم‌اکنون در شرایط بحرانی از نظر مراتع و سفره‌های آب زیر زمینی قرار دارد.
نصرآبادی بیان‌کرد: عدم مراقبت از سفره های آب زیرزمینی با برداشت‌های غیر مجاز و خارج از ظرفیت، بهره برداری بیش از حد از مراتع خارج از ظرفیت و فصل چرا که نتیجه ی آن ممنوع و بحرانی شدن تمامی دشت‌های استان از نظر حفر چاه و از بین رفتن مراتع مرغوب و متوسط مان و توسعه اراضی بیابانی در استان است.
خراسان‌جنوبی جزو ۱۱ کانون بحران کشور
وی یادآورشد: بر اساس آخرین آمار ارائه شده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در خصوص پدیده گردوغبار در کشور در بازه زمانی ۱۰ دی ماه تا ۱۹ اسفند ماه سال ۱۳۹۴، استان خراسان‌جنوبی در زمره ۱۱ کانون وقوع طوفان‌های گردوغبار در کشور قرارداشته و از مجموع وقایع طوفان و پدیده گردوغبار ثبت شده در حدود ۲/۸ درصد متعلق به این استان بوده است و استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان با ۲۹.۵ و ۹.۷ درصد که در مجاورت این استان قراردارند بیشترین درصد وقوع این پدیده در کشور را داشته اند.
لزوم بازنگری در برنامه‌های توسعه‌ای خراسان‌جنوبی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی با اشاره به این‌که شهرستان نهبندان در بین شهرستانهای استان بیشترین درصد وقوع این پدیده را در بین شهرستانهای استان به خود اختصاص می‌دهد، افزود: لزوم بازنگری در برنامه‌های توسعه‌ای استان و توجه ویژه به منابع طبیعی به‌عنوان بستر حیات و تولید از جمله راهکارهای مقابله با این بحران است.
نصرآبادی توجه ویژه به مباحث بیابان‌زدایی، احیا، اصلاح مراتع و آبخیزداری در جهت کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی، تثبیت شن‌های روان، تقویت و بهبود وضعیت سفره های آب زیرزمینی با کنترل روان آبهای سطحی و تغذیه این سفره‌ها از دیگر راهکارهای مقابله با پدیده گرد و غبار است.
وی بیان‌کرد: مراقبت هر چه بیشتر منابع جنگلی استان اعم از طبیعی و دست کاشت به‌منظور جلوگیری از تخریب و مقابله با آفات و بیماری‌های این مناطق باید مورد توجه قرار گیرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی لزوم بازنگری در بخش کشاورزی به‌عنوان بیشترین مصرف کننده آب در استان (بالغ بر ۹۰ درصد) در جهت تغییر الگوی کشت و افزایش بهره‌وری آب در این بخش را از دیگر راهکارهای مقابله با گرد و غبار بیان کرد.
نصرآبادی افزود: ایجاد اشتغال مولد و پایدار از طریق توسعه تعاونی‌ها و تشکل‌های مردم نهاد در جهت بهبود سطح زندگی ساکنین خراسان‌جنوبی باید مورد توجه قرار گیرد.
وی خاطرنشان‌کرد: جلوگیری از تخریب غیرمجاز عرصه‌های طبیعی در فرآیندهای بهره‌برداری از معادن یا انجام فعالیت‌های عمرانی از جمله احداث جاده یا مسیرهای انتقال گاز ، آب، فیبر نوری باید صورت بگیرد.
لزوم تعاملات فرابخشی برای مقابله با گرد وغبار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی اظهارکرد: راه‌های مقابله با گردوغبار متعدد بوده و جهت نیل به این مهم، تعاملات فرابخشی و همچنین هماهنگی کلیه دستگاه‌ها و تفکیک وظایف هربخش، الزامی است؛ از این طریق با اقداماتی تلفیقی و فاز به فاز می‌توان بر این پدیده نوظهور، چیره شد.
نصرآبادی تهیه نقشه پهنه‌بندی مناطق بحرانی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و بازدیدهای میدانی را از راه‌های مقابله با گرد و غبار دانست و گفت: در این خصوص این اداره کل اقدام به شناسایی کلیه کانونها بحرانی فرسایش بادی، میزان خسارت به منابع زیستی و اقتصادی و اولویت بندی این مناطق کرده است که در قالب کتابچه شناسایی مناطق تحت تاثیر و کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان تصویب و منتشر شده است.
وی ادامه‌داد: پس از شناسائی مناطق برداشت و با توجه به اولویت‌های مدنظر، اقدامات مکانیکی مبنی بر عملیات شن‌ریزی، ریختن سنگ‌ریزه و احداث بادشکن‌های غیر زنده در مناطق بحرانی باید صورت بگیرد که از مزایای این عملیات کنترل ذرات ریز میکرونی است که تحت تاثیر باد غالب نبوده و کمترین حرکت و جابجایی را دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی تاکیدکرد: پس از انجام اقدامات مکانیکی، مهمترین بخش کار با انجام عملیات بیولوژیکی و کاشت درختچه‌ها (نهالکاری) آغاز می‌شود که با توجه به این‌که ریزگردها غالبا رس و سیلت تشکیل یافته‌اند و منشاء این ذرات نیز رسوبات رودخانه‌ای و تالاب‌ها است لذا بسترکاشت از خاک‌های حاصل‌خیز محسوب شده و از این منظر شرایط برای استقرار گونه‌های گیاهی بسیارمطلوب خواهد بود.
نصرآبادی گفت: مراقبت‌های پس از کاشت و استقرار درختچه‌ها در منطقه بحرانی، سبب مهار ریزگردهای بیشتری شده و بدین طریق پوشش‌های موجود در عرصه بمانند” تله” مانع از بلندشدن ذرات ریز ازسطح زمین خواهندشد.
وی اظهارکرد: آخرین فاز عملیات با هدف کنترل و تثبیت بیشترمناطق برداشت است که این اقدامات شامل غرس نهال گونه‌های درختی واجد نرمش اکولوژیکی بالا و دامنه بردباری زیاد است و از این طریق با افزایش پوشش گیاهی تثبیت ریزگردها به انجام خواهد رسید؛ لذا درصورت اعمال مدیریت جامع و نظارتی به موقع و مستمر، می‌توان اکوسیستمی پایدار را جایگزین شرایط موجود کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی خاطرنشان‌کرد: جلب توجه سازمان‌های بین المللی و لزوم همکاری کشورهای منطقه و تحت تأثیر پدیده گرد و غبار در انجام طرح‌های عمرانی و توجه به تبعات زیست محیطی آن می‌تواند در شمار راهکارهای اساسی و درازمدت محسوب شود.
سهم ناچیز خراسان‌جنوبی از اعتبارات بیابان‌زدایی
نصرآبادی یادآورشد: در راستای نیل به اهداف و پیشنهاد کنترل بیابان‌زایی و کاهش گردوغبار در سطح استان، تخصیص اعتبارات متناسب با سطح بسیار زیاد عرصه‌های تاثیرپذیر لازم و ضروری است که متاسفانه در چند سال اخیر از محل اعتبارات استانی سهم بیابان‌زدایی، درصد بسیار ناچیزی بوده و از محل منابع ملی نیز علی رغم اعتبار مناسبی که در سال های ۹۸ تا ۱۴۰۰ به استان اختصاص پیدا کرده در سال جاری سهم بیابان‌زدایی استان از این اعتبارات محدود بوده است.
وی افزود: در تامین اعتبار عملیات‌های بیابان‌زدایی متناسب با سطح عرصه‌های بیابانی در استان با چالش بزرگی مواجه است لذا امید است با اولویت دادن به موضوع بیابان‌زایی به‌عنوان یک چالش بسیار مهم فرا روی استان با توجه به شرایط بد آب و هوایی حاکم بر استان، اعتبارات مناسبی بدین منظور مد نظر قرار گیرد.
نوشته و خبر نگار :مهدی نقی پور و ا.حسن پور
دیدگاه ها برای این نوشته بسته شده است.